Samenvatting

Toukomst (Gronings voor toekomst) maakt deel uit van Nationaal Programma Groningen (NPG), het nationale investeringsprogramma voor de provincie Groningen. Burgerparticipatie vormt de kern van het Toukomstproject dat de inwoners van Groningen uitnodigt om mee te bouwen aan de toekomst van de provincie. Zo is er 100 miljoen euro van het NPG-fonds gereserveerd voor door burgers ingediende projectvoorstellen. Er is bovendien een burgerpanel ingesteld dat de projectideeën beoordeelt en advies uitbrengt over hun financiering. Daarnaast dienen de door burgers ingediende ideeën als basis voor het Toukomstbeeld, de toekomstvisie die als leidraad moet dienen voor de andere NPG-programma’s en projecten. Het voorliggende onderzoek evalueert het functioneren van het Toukomstpanel en analyseert het uitgebrachte advies. Het bekijkt ook hoe het advies door de onafhankelijke beoordelingscommissie, het NPG-bestuur en Provinciale Staten wordt ontvangen. In deze samenvatting gaan we kort in op (1) de samenstelling van het panel, (2) de ervaringen van de panelleden, (3) de inbedding van het panel binnen NPG, (4) de kenmerken van het uitgebrachte advies en (5) de ontvangst van het advies door de bovengenoemde partijen. Hoofdstuk 7 bevat een meer uitgebreide samenvatting, conclusies en aanbevelingen voor Toukomst en burgerpanels in het algemeen. (1) Het Toukomstpanel bestaat uit 20 leden die door loting zijn geselecteerd uit een groep inwoners van Groningen die zich als kandidaatsleden hadden aangemeld. Bij de loting van 14 leden is rekening gehouden met postcodegebied, sekse en leeftijd. Daarnaast zijn zes leden ingeloot die werkzaam zijn in de zorg, het onderwijs, bij de politie, een geloofsgemeenschap, in de landbouw en het bedrijfsleven. Er is voor deze aanpak gekozen om de samenstelling zo divers mogelijk te laten zijn. Het panel omvat leden uit verschillende delen van Groningen waarvan de meesten ervaring hebben met vrijwilligerswerk maar niet eerder aan een burgerpanel hebben deelgenomen. Het panel is wat leeftijd betreft gevarieerd samengesteld, maar bevat meer mannelijke dan vrouwelijke leden en veel leden met een hogere opleiding (HBO en WO). Dit is overigens meestal het geval bij burgerpanels. Gevraagd naar hun motivatie geven de panelleden aan dat ze zich sterk verbonden voelen met hun leefomgeving en graag actief bij willen dragen aan een betere toekomst voor Groningen. (2) Het panel is 15 keer bij elkaar geweest om de door Groningse inwoners ingediende projectvoorstellen en ideeën te bespreken. Ze werden daarbij ondersteund door een onafhankelijke voorzitter en een aantal daarvoor vrijgestelde werknemers van het NPG-bureau. Daarnaast hebben experts informatie gegeven over de inhoud van de ingediende voorstellen en het panel geadviseerd over de organisatie van de projecten en hun financiële onderbouwing. De projectbeoordelingen zijn het resultaat van de discussies tussen de panelleden die in verschillende rondes verliepen; daarbij zijn de online verzamelde publieksbeoordelingen meegewogen maar heeft de discussie binnen het panel de doorslag gegeven. De leden zijn tevreden met het functioneren van het panel al was het meer en zwaarder werk dan men verwachtte. Men is trots op het bereikte resultaat en zou graag een adviserende rol blijven spelen tijdens de implementatie van het advies. (3) De in het advies opgenomen projecten moeten voldoen aan de ambities en financieringsvoorwaarden van het NPG-programmakader. Ook wat de besluitvorming over het advies en de projecten betreft, volgt Toukomst de NPG- regels. Dat betekent dat de onafhankelijke beoordelingscommissie van NPG het bestuur adviseert over het advies Toukomstpanel, het daarop gebaseerde programmaplan en de individuele projecten. Dan beslissen eerst het NPGbestuur en daarna Provinciale Staten over de toekenning van de financiële middelen. Zo is het door burgers gedragen Toukomstproject ingebed in de formele bestuurlijke en politieke structuren en processen. Deze inbedding moet voor legitimatie zorgen en een soepele implementatie van het advies. Het markeert tevens de grenzen van de zeggenschap en autonomie van het Toukomstpanel. (4) Kenmerkend voor het advies Toukomstpanel is de wens om in kunst, cultuur en landschap te investeren. Door aandacht en zorg te geven aan het culturele erfgoed en het Groningse landschap wil men de vrijetijdseconomie versterken, met nadruk op kleinschaligheid en authentieke beleving. Maar men beschouwt kunst, cultuur en landschap ook als bron van trots en een gevoel van thuis wat initiatief van onderop motiveert en voedt. Het panel wil verder net als de overheid investeren in onderwijs en armoedebestrijding, de transitie van de landbouw en een toekomstbestendige duurzame economie. (5) Het Advies Toukomstpanel en het Toukomstprogrammaplan zijn positief ontvangen door zowel de onafhankelijke beoordelingscommissie en het NPG- bestuur als door de Provinciale Staten. Het programmaplan is in juli 2021 officieel aangenomen. Men is doorgaans enthousiast over de inhoud van de plannen en trots op het goed verloop van dit ambitieuze project. Wel maakt men zich enige zorgen over de aansluiting van Toukomstprojecten bij andere projecten en partijen. Om versplintering te voorkomen vindt men het belangrijk de uitvoering van de plannen zorgvuldig vorm te geven hetgeen de juiste aandacht en ondersteuning vergt. Daarnaast wil men de uitkomsten en het proces monitoren en evalueren. Tegelijk wil men de initiatiefnemers niet te lang te laten wachten en gauw van start laten gaan om hun energie te behouden. Al met al is het Toukomstpanel als democratisch experiment geslaagd. Er ligt een advies dat door alle leden wordt gedragen en dat voortkomt uit veelvuldige gesprekken die met veel inzet en een groot verantwoordelijkheidsgevoel zijn gevoerd. Men was dankbaar voor de informatie die experts verstrekten maar verweerde zich ook tegen te veel beïnvloeding. Het panel was gevarieerd voor wat betreft de woonplaats, leeftijd en beroep van de leden maar bevatte meer mannen dan vrouwen en veel leden met een hogere opleiding. Toch verwijzen de leden herhaaldelijk naar de diversiteit van perspectieven en standpunten die de discussie voedden en besluitvorming verrijkten. De panelleden maakten zich wel zorgen over de ontvangst van het advies door de overheid en de implementatie van de projecten. De legitimiteit van het advies is op de volgende manieren gewaarborgd. Ten eerste volgt het Toukomstproject het formeel vastgestelde kader van NPG. Daarnaast biedt het Toukomstpanel veel inzicht in het besluitvormingsproces en de argumentatie die tot aanname ofafwijzing van projecten heeft geleid. De bijeenkomsten zijn professioneel begeleid om de inbrengvan iedereen veilig te stellen en om de leden van de nodige informatie te voorzien. Ten slotte is de besluitvorming over de implementatie van het Advies Toukomst ingebed in de reguliere politieke structuren en processen. Deze inbedding was essentieel voor het positieve ontvangst van het advies door de gevestigde politieke partijen. Daarnaast waren zowel de onafhankelijkebeoordelingscommissie en het NPG-bestuur als de meerderheid van de Provinciale Statenenthousiast over de inhoud van het advies en trots op het goede verloop van het Toukomstproject.