Samenvatting

Dit praktijkgerichtonderzoek is verricht in het kader van de studie Master Educational Needs. Het betreft een ontwerponderzoek naar groepspresentaties gericht op praktijkverbetering ten aanzien van handelingsgericht werken (HGW). In een groepspresentatie presenteert een leerkracht zijn evaluatie van een HGW-cyclus aan zijn (bouwgroep)collega’s. Na een feedbackronde wordt er gewerkt aan de inhoud van een nieuw groepsplan. Dit onderzoek is gedaan in een kleine vrijeschool. Het onderzoeksonderwerp is ontstaan tijdens een HGW-versterkingstraject, dat door de onderzoeker gecoördineerd wordt. Het team volgde vier jaar geleden een cursus HGW. Vervolgens werd de HGW-cyclus top-down ingevoerd via groepsoverzichten, groepsplannen en groepsbesprekingen. HGW werd hierdoor in de praktijk meer “iets dat ook nog moet”, in plaats van bij te dragen aan onderwijskwaliteit. Doel van het versterkingstraject is op bottom-up gerichte wijze binnen het team de vaardigheden te ontwikkelen om de 4 fases in de HGW-cyclus volgens schoolafspraken te doorlopen, rekening houdend met de 7 HGW-uitgangspunten en het creëren van motivatie en eigenaarschap hiervoor bij alle betrokkenen. Doel van dit onderzoek is het komen tot een door het team gedragen ontwerp voor groepspresentaties, dat bijdraagt aan het eigenaarschap van de leerkrachten, aan de versterking van HGW in het team en zodoende aan de onderwijskwaliteit. Het vormen van een professionele leergemeenschap ligt ten grondslag aan de groepspresentaties. Vanuit samen leren en reflecteren op onderwijskundig handelen kan inzicht en inspiratie voor nieuwe handelingsgerichte aanpakken ontstaan. Om tot een ontwerp voor groepspresentaties te komen is gebruik gemaakt van de volgende onderzoeksmethodes: een vragenlijst naar een behoefte- en contextanalyse; interviews met de focusgroep, bestaande uit het volledige team, waarin onderzoeksdata werd gedeeld, feedback en goedkeuring werd gegeven; interview met een leerkracht werkzaam in een school waar reeds groepspresentaties gehouden worden, als inspirerend praktijkvoorbeeld en een interview met een HGW-deskundige. Voor bronnenonderzoek is gebruikt gemaakt van diverse HGW-literatuur en theorieën over strategie, missie en visie, teamcultuur, veranderingsprocessen, lerende organisaties en eigenaarschap. Deze theorieën zijn relevant, aangezien de bodem waarop de implementatie van groepspresentaties in deze praktijk plaatsvindt, een wezenlijk onderdeel vormt van het ontwerp voor groepspresentaties. Uit dit vooronderzoek is de onderzoeksvraag geformuleerd: Hoe ziet een door het team gedragen groepspresentatie eruit, die een plek heeft binnen de HGW-cyclus en bijdraagt aan de versterking hiervan? Resultaat is een ontwerp voor halfjaarlijkse groepspresentaties aan het einde van een HGW-cyclus. Hierbij is rekening gehouden met de missie en vrijeschoolvisie (Vereniging van vrijescholen, 2015) en organisatiecultuur (Cameron & Quinn, 2011) van deze praktijk. Data uit het literatuuronderzoek die vertaald is naar het ontwerp voor groepspresentaties zijn: reflectie op de HGW-cyclus vanuit een transactioneel kader (Prins & Braet, 2008) door de presenterende leerkracht; het aanwezig zijn van een veilig klimaat in het team, ruimte voor eigen inbreng en een (gezamenlijk) doel hebben (Covey, 2014); zorgen voor een positieve relatie, succeservaringen als competentieversterking en ruimte voor autonomie verhogen de motivatie (Deci & Ryan, 2006); teamleren door gezamenlijk praten over onderwijsleerprocessen ten einde de onderwijskwaliteit te verbeteren (Senge,1992); bevorderen van eigenaarschap: verantwoordelijkheid nemen voor het eigen werk (Lingsma, 2001). Door het cyclisch werken, krijgt de groepspresentatie een betekenisvolle plek binnen onze HGW-cyclus en kan daarmee bijdragen aan het versterken van het handelingsgericht werken in de school. In een voorlopige nameting middels een door het team ingevulde vragenlijst, komt naar voren dat groepspresentaties beoordeeld worden als een stimulans voor HGW. Na de eerste uitvoering van de groepspresentaties komt het team in de veranderingsfases “implementeren en volhouden” (Kotter, 2006). Aanbeveling is nu aandacht te geven aan doorontwikkeling en borging van de groepspresentaties om daadwerkelijke versterking van HGW te bewerkstelligen. Kritische succesfactoren hiervoor zijn borgingstips van Groeneweg (2002), verdergaande kwaliteitsverbetering van de groepspresentaties door te werken met de Plan Do Check Act-cyclus (Deming, 1939) en het blijven hanteren van een bottom-up gerichte aanpak aangaande besluiten en bevindingen rondom de halfjaarlijkse groepspresentaties. Er dient opgemerkt te worden dat het te vroeg is om kwalitatieve resultaten te kunnen vaststellen uit het onderzoek. Voor kwalitatieve metingen naar HGW-versterking zijn minstens 4 halfjaarlijkse HGW-cyclussen nodig met groepspresentaties en evaluaties. Een eerste verband met de toename van de onderwijskwaliteit kan bij de volgende ronde groepspresentaties, midden schooljaar 2017-2018, gelegd worden. HGW dient immers de onderwijskwaliteit te verbeteren. Voor betrouwbare kwantitatieve resultaten op de onderwijskwaliteit dienen minstens 4 halfjaarlijkse opbrengsten vergeleken te worden. Verder onderzoek is gewenst. Tot slot, de resultaten in dit onderzoek beperken zich tot specifieke onderwijspraktijk. Het ontwerp voor groepspresentaties is gericht op deze praktijk en zal bij gebruik in een andere context aangepast dienen te worden aan de eigen setting.