Samenvatting

Dit onderzoeksrapport is geschreven in opdracht van OOKarchitecten uit Amersfoort. Het afstudeeronderwerp betreft de transformatie van een oud militair fort oud 1878 tot een (groeps)accommodatie voor duurzaam toerisme en zakelijke accommodatie als doelgroep.
Omdat het fort, als geheel, een meerjarenplan, is zal het dus bij lange na niet volledig uitgewerkt worden gedurende mijn afstudeerperiode. Het project verkeerde bij aanvang van het afstudeertraject in de initiatiefase en op het moment van schrijven, juni 2006, bevindt het zich hier nog steeds in. Het normale afstudeertraject, waarbij de student betrokken is heeft meewerkt aan het lopende project en daarnaast zelf alternatieven opstelt, is dus niet van toepassing geweest gedurende de periode dat ik werkzaam ben geweest. Daarom zal mijn afstudeeronderzoek zich kenmerken door een aantal vooronderzoeken die als basis dienen voor verdere uitwerking van het fort. De onderwerpen voor deze onderzoeken zijn gekozen aan de hand van relevantie en beschikbaarheid; omdat het project nog niet/nauwelijks van start is, beperken de onderzoeken zich tot de letterlijk voor de hand liggende onderwerpen. Ze zijn gekozen op relevantie en realiteit. Dat wil zeggen dat deze onderwerpen een reële basis hebben en bijdragen aan de verdere ontwikkeling van het fort.
De volgende vraag staat in dit onderzoek centraal: ‘Hoe passen we de moderne functies met de huidige eisen van badkamers, toiletten, elektriciteit, communicatiemiddelen, verwarming etc niet alleen binnen het bestaande plan van het fort, maar geven het bovendien de beleving mee van luxe en kwaliteit zoals wordt verwacht van een accommodatie?’
Deze vooraf opgestelde probleemstelling kreeg al snel na het begin van het afstudeertraject een extra lading met zich mee, namelijk de doelstelling om deze moderne functies tevens op een duurzame manier toe te passen.
Het fort, genaamd Fort Medavy anc’t de Plesnoy is onderdeel van een aantal forten rond de Franse plaats Langres, welke weer onderdeel zijn van groot defensief systeem. Dit systeem, opgezet na de Frans-Duitse Oorlog, waren ter verdediging van de nieuw gevormde grens met het Duitse imperium.
Het fort verkeerd op wat vorstschade en lekkages in zeer goede staat. Hoewel het in Frankrijk niet als monument staat ingeschreven moet er toch voorzichtig worden omgegaan.
Omdat het fort van origine gedurende een belegering zelfstandig moest kunnen functioneren zijn er een aantal systemen ingebouwd die dit mogelijk maakten. Het is dan ook de bedoeling om bij de transformatie tot accommodatie, dit in zoveel mogelijk voorzieningen terug te laten komen.
Duurzame energiewinning beperkt zich tot het toepassen van zonne- of windenergie. Windenergie blijkt als enige rendabel maar brengt een aantal ongewenste aspecten met zich mee als geluid, landschapsvervuiling ed.
Het meest rendabele en dus het meest duurzame verwarmingssysteem is de warmtepomp met aardwarmte als bron. Echter is niet duidelijk of deze bron ook werkelijk toegepast kan worden.
Klimaatbeheersing wordt bij gebruik van een warmtepomp op deze manier beperkt tot lage temperatuursystemen. Door het niet verwarmen van ruimtes bij afwezigheid van gasten kan een flinke besparing opleveren. Een eis is daarbij wel dat een ruimte snel op temperatuur kan zijn. Vloerverwarming met warmteterugwinning uit de afgezogen ventilatielucht blijkt het meest duurzaam. Deze combinatie is echter niet snel op temperatuur en er kan condens op de koude wanden neerslaan. Een systeem met toe- en afvoer van warme lucht heeft deze twee problemen niet maar kan door beperkte mogelijkheden tot het aanleggen van luchtkanalen alleen de afgevoerde lucht, zonder wamteterugwinning, aan de buitenlucht afstaan, wat niet bepaald duurzaam te noemen is.
Door het peilniveau van totaal 4 meter, kan riolering plaatsvinden zoals het vroeger ook was geïnstalleerd. Echter is de capaciteit van de oude gresbuizen waarschijnlijk niet voldoende om het nieuwe wateraanbod aan te kunnen. Daarom zal er een nieuw riool aangelegd moeten worden naast de bestaande. Zuivering kan plaatsvinden doormiddel van een van een septic tank en een helofytenfilter. Deze combinatie van fysische en biologische zuivering levert kwalitatief goed water en mag in de bodem infiltreren of gerecycled worden.
Zelfvoorziening door drinkwaterzuivering is niet mogelijk. Per persoon wordt per dag 124 liter water verbruikt. Dit kan bestaan uit 50% drinkwater en 50% grijswater. Drinkwater moet van extern komen door middel van een waterwagen, die elke 20 dagen de onder de binnenplaatsen ingegraven watertanks vult met drinkwater. Een zelfstandig grijswatersysteem is wel mogelijk. Een helofytenfilter heeft een rendement van 30%. Echter is dit niet voldoende voor het grijswaterverbruik. De oude gresbuizen, die dus niet als riool kan worden gebruikt, kan wel worden gebruikt voor hemelwater opvang. In ieder geval is de gehele kern van het fort is hierop aangesloten. Met een oppervlak van totaal 6200m2 kan en een minimale maandelijkse gemiddelde regenval van 55mm, wordt hiermee in theorie 341.000 liter opgevangen. In ieder geval meer dan voldoende om het tekort van het helofytenfilter aan de zuiveren, maar niet voldoende voor grijswaterverbruik van 450.000 liter. Een combinatie van de twee is dat wel. De waterput biedt daarnaast ook nog een bron, maar deze is niet opgenomen in de berekening. Een grondwaterpeil verlaging is niet gewenst door de mogelijke aanleg van een warmtepomp.
De gevels in het fort zijn nog in goede staat. Een volledige gevelrestauratie, met een nieuwe pleisterlaag, is niet gewenst. De originele karakteristieke staat is toch nooit meer te krijgen.
Gevelrestauratie volstaat dan ook met een paar eenvoudige ingrepen als verwijderen van resten pleisterwerk en het schoonmaken van de vieze stenen.
Op een enkele na, zijn alle deuren en ramen verwenen. Bij keuze tot met dichten van de gevelopeningen moet rekening worden gehouden met de daglichttoetreding. Omdat alle ruimtes in het fort met aarde bedekt zijn, en de voorzijde dus de enige mogelijkheid is voor daglichttoetreding, moet er een zo groot mogelijk oppervlak gecreëerd worden. Hierbij kan volglazen deuren en ramen een optie zijn. Echter omdat er een grote hoeveel gevels op dezelfde manier gedicht gaan worden is een relatief goedkope oplossing gewenst. Een alternatief op het dichten van de gevels is het volledig terugplaatsen van de glazen pui naar binnen. Hierdoor wordt geveldichting in de kozijnen overbodig en blijft de huidige staat gewaarborgd. Tevens wordt hiermee een veranda gecreëerd. Echter is een dergelijke pui zeer kostbaar en kan ook niet bij elke gevel worden toegepast. Daarom is een houten deur met volglas ramen een goede optie. Dit voorkomt het toepassen van het dure hardglas bij de deur. Deze oplossing geeft tevens ook de gewenste uitstraling.
De toekomstige accommodaties zullen uit veel verschillende typen bestaan. Om te bepalen wat een goede indeling hier voor is, heb ik een aantal varianten opgesteld van een drietal type ruimtes. Twee zelfstandige accommodaties en een grote hotelkamer voor 12 personen. Door het kleine oppervlak van de zelfstandige acommodaties moet er slim worden omgegaan met de geschikbare ruimte. Daglichttoetreding en de toepassing van een natte cel vormen de grootste uitdaging. Bij de manschappen staat de scheiding tussen slaap- en leefruimte centraal. Een kastelement in het midden van de ruimte blijkt een uitstekende oplossing. Dit element bevat alle voorzieningen die een kamer nodig heeft; een toilet, douche, en een pantry.