reageren | bijlagen | attenderen | printversie
Social Bookmarking en de mogelijkheden ervan voor het Hoger Onderwijs
Datum 01/06/2005
Bijdrage van Gerard Bierens (Fontys Hogescholen)
Het bekende Amazon recept van "anderen die dit boek bestelden, kochten ook..." wordt ook steeds populairder voor persoonlijke verzamelingen van bookmarks: "anderen die dit artikel of deze website bookmarkten, vonden ook..."
Zet je bookmarks online, op je naam of onder pseudoniem. Importeren vanuit Explorer of Firefox is geen probleem. En met één klik kun je grasduinen door de verzamelingen van gelijkgeïnteresseerden. De kans dat je kwalitatief goede bronnen vind is daardoor groot, en op basis van een annotatie, trefwoord of waarderingsscore kun je snel scannen of er iets voor je bij zit. Vergelijk dat eens met de zoekresultaten van bijvoorbeeld Google waarbij je zelf telkens het kaf weer van het koren moet scheiden.
Social bookmarks: hoe werkt het precies, en wat kan dit betekenen voor het Hoger Onderwijs? Een toelichting door gebruiker van het eerste uur, Gerard Bierens.
Je bookmarks vanaf elke werkplek bij de hand
Per persoon brengen we gemiddeld meer en meer tijd op het internet door. Sommigen aan het werk, anderen doelloos surfend, anderen weer gericht op zoek naar informatie. Allemaal komen we daarbij voortdurend leuke, interessante en bruikbare webpagina's tegen. Uiteraard leggen we dergelijke sites snel vast in de map met favorieten (of bookmarks), want op die manier zijn ze altijd weer terug te vinden. Wel zo handig.
Maar is dat écht zo? Nou nee, voor de meesten van ons zijn dergelijke favorietenlijstjes uitermate onhandig:
- Neem nu de technische beperkingen; de favorietenmap wordt standaard bewaard in een directory op de lokale harde schijf of in een persoonlijke map op het bedrijfsnetwerk. Dat betekent dus geen toegang als je (onderweg naar) elders bent.
- Degenen zonder dergelijke mobiliteitsproblemen lopen evengoed risico's. Je zult echt de eerste niet zijn wiens harde schijf er plotseling zonder waarschuwing de brui aan geeft, of wiens favorietenmap na de installatie van een onschuldige browser-update ineens maagdelijk leeg blijkt te zijn.
- Daarnaast is er natuurlijk de inhoudelijke kant: favorieten kunnen meestal wel in (sub-)mappen worden onderverdeeld, maar echt overzichtelijk wordt het eigenlijk nooit.
- Standaard wordt per item niet meer opgeslagen dan een URL en de titel van de betreffende pagina. Dat zijn dus twee elementen, toch wel een buitengewoon karige metadata-set voor zo'n multimediaal documenttype.
- En dan nog dit: Het bewaren van een URL als favoriet geeft geen enkele zekerheid over de tijdsduur waarin die webpagina en de informatie daarop beschikbaar zal blijven. Loop als proef op de som maar eens door je persoonlijke favorietenlijst, ongetwijfeld zitten er bestemmingen tussen die inmiddels ten prooi zijn gevallen aan linkrot.
Bookmark Service
De oplossingsrichting voor al dit ongenoegen ligt eigenlijk voor de hand: favoriete webpagina's bewaar je niet langer lokaal, maar online. Ook dat kan op diverse manieren, maar de meest gebruikte methode is het beheren van favorieten via een zogenaamde online 'bookmark service'. Die werken vrijwel allemaal volgens dit principe: maak eenmalig -kosteloos- een account aan bij zo'n bookmark service, en installeer een bookmarklet in de werkbalk van de browser. Telkens wanneer je daarna een interessante website tegenkomt is een klik op het ikoontje in de browser-werkbalk voldoende om de gevonden webpagina in je persoonlijk online archief te bewaren.
Het sociale aspect
In eerste instantie lijkt dit niet meer dan een vervanging van het PC-gebonden favorietenlijstje, maar niets is minder waar. De meerwaarde zit hier namelijk in de kracht van het grote getal. De vele persoonlijke archieven vormen tezamen namelijk de kern van één grote collectieve repository. Juist omdat alle content online bewaard wordt kunnen ieders favorieten gedeeld, vergeleken en in relatie gebracht worden met de vondsten van anderen. Dat gebeurt op basis van metadata, data over data. Die wordt deels uit de bron gehaald (titel, URL) en daarnaast verder aangevuld door de gebruiker. Met name het toekennen van trefwoorden (ook wel 'tags' genoemd) is hierin belangrijk, want gemeenschappelijke trefwoorden vormen weer de basis van collectieve interessegebieden. Even grasduinen binnen zo'n interessegebied levert vaak waardevolle nieuwe informatie op -en meer dan dat- er ontstaan als vanzelf relaties tussen bronnen, ranglijsten van populaire bronnen en waardevolle connecties met andere gebruikers van het systeem.
Schermafbeelding 1: fragment uit Del.icio.us met drie bookmarks.
Per bookmark zie je de door de gebruiker ingevoerde titel (groen), annotatie (zwart) en metadata (blauw).
Bij de metadata zie je: tag(s) ... plus het aantal personen die de site gebookmarkt hebben; en zaken als bewaardatum e.a.
Je kunt doorklikken op:
titel: brengt je naar de site in kwestie
de tag: brengt je naar een overzicht van de alle bookmarks die door deze persoon voorzien zijn van dezelfde tag.
"and ... other people": brengt je naar een lijst van dezelfde bookmark met titel, annotatie en tags van alle anderen. Dat ziet er dan zo uit:
Schermafbeelding 2: de bookmark www.educause.edu, zoals verschillende gebruikers die hebben opgeslagen. Rechts staat de automatisch gegenereerde lijst met "common tags": de tags die de gebruikers aan deze bookmark hebben meegegeven.
Deze vorm van bookmarking gaat dus veel verder dan het vastleggen van informatiebronnen op individueel niveau, het is een interactieve en vooral dynamische vorm van collectieve kennisdeling. De hiervoor bedachte term is 'Social Bookmarking'.
Bekijk deze twee voorbeelden ook eens:
- in FURL: tag ´education´
- in CiteULike: tag ´collaboration'
Furl en del.icio.us
Hoewel er bijna dagelijks weer steeds nieuwe aanbieders bijkomen, zijn vooral
Furl.net en
del.icio.us erg populair als bookmarking services. Beiden begonnen ooit als eenvoudige online alternatieven voor het beheer van persoonlijke favorieten, maar al snel legden beide tools vooral de nadruk op het sociale aspect.
FURL
- Het aardige van Furl is dat het een oplossing heeft gevonden voor het linkrot-probleem. Van iedere ge'furl'de webpagina wordt namelijk niet alleen een set van relevante metadata bewaard, ook de complete pagina -dus inclusief inhoud- wordt naar het persoonlijke Furl-archief gekopieerd. Mocht de webpagina ooit van het internet verdwijnen, dan zit ie in ieder geval nog wel in Furl.
- Bookmarks uit IExplorer of Firefox zijn eenvoudig te importeren en ook exportmogelijkheden zijn er meer dan voldoende.
- Wie zich wil abonneren op rubrieken of (delen van) archieven van andere gebruikers kan dat zowel via e-mail als RSS doen. Wie dat wil kan zelfs een stukje JavaScript door Furl laten genereren, waarmee recente toevoegingen aan het persoonlijk archief ook elders getoond kunnen worden. Op een website, als linklijstje in een weblog of misschien wel in een elektronische leeromgeving. Het kan allemaal, technische kennis is daarbij geen vereiste.
- Ook sterk is de uitermate vriendelijke gebruikersomgeving. Het is heel eenvoudig om beschrijvingen van ge'furl'de bronnen aan te passen, te verplaatsen naar andere rubrieken of een ander waarderingscijfer te geven.
- Zodra een persoonlijk Furl-archief enigszins gevuld is, gaat Furl automatisch op zoek naar andere interessante bronnen binnen je interessegebied. Hetzelfde doet Furl voor 'gelijkgestemden', de personen die vergelijkbare bronnen vastleggen worden keurig in beeld gebracht: je furlmates (schermafbeelding 3).
Schermafbeelding 3: automatische aanbevelingen van FURL op basis van de links die je zelf hebt ingebracht: links en "furlmates"
Del.icio.us
- De mogelijkheden van del.icio.us steken op het eerste oog wat schril af bij die van Furl, maar daar staat tegenover dat del.icio.us kan bogen op een grote en actieve community.
- Ook gaat de ondersteuning voor RSS nét even iets verder dan bij Furl: werkelijk alle in del.icio.us bestaande content-vormen worden aangeboden in RSS, je kunt abonneren op URL's, tags (trefwoorden), populaire tags, gecombineerde tags, personen, populaire personen en ga zo maar door. Bijvoorbeeld op http://del.icio.us/rss/popular zie je de momenteel vaakst toegevoegde bookmarks en de populairste tags.
- Tenslotte is er de onlangs vrijgegeven del.icio.us API, hiermee worden door derden voortdurend nieuwe additionele del.icio.us-componenten ontwikkeld. Voor de gebruiker betekent dit, toegang tot een brede verzameling van op del.icio.us gebaseerde toepassingen. Bijvoorbeeld extisp.icio.us, waarbij je de URL naar je delicious pagina invult en automatisch een -aanklikbare- grafische weergave krijgt van de tags die je gebruikt in del.icio.us.
Schermafbeelding 4: grafische weergave van door iemand gebruikte tags. Iedere tag is aanklikbaar.
Waar de één hoog opgeeft over Furl is de ander weer helemaal verknocht aan del.ico.us, maar in de basis zijn het gelijkwaardige instrumenten. En zoals gezegd zijn er naast deze twee nog tal van aanbieders van soortgelijke diensten. Wie zich eens rustig op deze markt wil oriënteren kan terecht bij WikiPedia).
Toepassingsmogelijkheden in het (hoger) onderwijs
Er zijn legio toepassingen te bedenken, op individueel niveau, maar ook vanuit een breder perspectief.
- Om meteen maar eens een open deur te noemen: een del.icio.us archief zou niet misstaan als vast onderdeel van een ePortfolio.
- Voor de hand liggend is ook het voorbeeld van de docent die ter lesvoorbereiding een lijst van verplichte literatuur in Furl aanmaakt. Dit biedt extra's bovenop de mogelijkheden van een Blackboard, WebCT of N@tschool, en hoeft niet in elke cursusmodule opnieuw te worden ingevoerd. Studenten gaan naar de opgegeven link of halen de content via een RSS-feed binnen. Die laatste optie zorgt er ook voor dat ze automatisch bericht krijgen over nieuwe bookmarks.
- Omgekeerd is evengoed mogelijk; bij projecten waarbij internet als informatiemedium wordt ingezet, kunnen de studenten vastleggen welke bronnen ze gevonden en gebruikt hebben. De docent kan de verrichtingen van de projectgroep eenvoudig volgen door zich te abonneren op de RSS-feed, indien gewenst kan de docent zelfs per ingebrachte bron direct feedback geven en eventueel bijsturen.
- Ook voor bibliotheken in het hoger onderwijs biedt social bookmarking volop kansen, bijvoorbeeld als research-instrument of als onderdeel van informatievaardigheden-trainingen.
- En voor wie het aan tijd en/of middelen ontbreekt om aan te sluiten bij initiatieven als DAREnet.nl zou serieus kunnen overwegen om social bookmarking tools in te zetten voor het inrichten, onderhouden en aanbieden van repositories. Zo kan een Furl-account ook dienst doen als collectief invoer-instrument van meerdere personen tegelijkertijd. Met behulp van XML, BibTex, RIS/Endnote of een ander formaat kan de content periodiek geëxporteerd worden naar elders. Ook del.icio.us biedt via de API mogelijkheden om content over te hevelen naar een database op de eigen server.
- Docent-collega's kunnen onderling een groepsfurl of groeps-delicioussite opbouwen, zoals deze bijvoorbeeld.
Praktijkvoorbeelden
In
dit artikel van Rebecca Hedreen worden een aantal praktijkvoorbeelden met links toegelicht:
de masterstudent die zelf bookmarks vastlegt, per cursuscode;
de docent die op cursuscode bookmarks online zet voor de studenten;
en de cursus waarbij studenten credits kunnen verdienen door zelf bookmarks toe te voegen.
Voor wie aan de slag wil
Wie zelf aan de slag wil kan zich snel oriënteren via online tutorials over FURL en Del.icio.us:
Furl Tutorial
Jon Udell's delicious screencast (for power-users)
Social Bookmarking is het eerste deel van een tweedelig artikel over Social Software. In de volgende editie van de E-Learning nieuwsbrief zal de auteur verder ingaan op actuele ontwikkelingen rondom dit onderwerp, de nadruk zal daarbij liggen op folksonomy.
Personalia
Gerard Bierens is de webcoördinator van de Fontys Hogescholen Mediatheken. Zie ook zijn persoonlijke weblog.
Gerelateerde artikelen op deze site
Dossier Nieuwe technologie
(afb. Schermafbeeldig grafische weergave tags)
