Samenvatting

De ondergrond van Hattemerbroek is grotendeels in kaart gebracht door de verschillende opgravingen die zijn uitgevoerd tussen 2005 en 2019. Deze opgravingen hebben veel informatie opgeleverd over het gebied en over hoe men daar leefde in het verleden. In het gebied hebben altijd mensen gewoond, vanaf het Mesolithicum tot in de IJzertijd.
De eerste hypothese was dat de mensen het gebied hadden verlaten omdat het moeras zich begon uit te breiden. In het voorjaar van 2019 heeft ADC-ArcheoProjecten een nederzettingsterrein opgegraven dat dateert uit de Bronstijd tot in de IJzertijd. Tijdens de opgraving werd een monster met een ‘pollenbak’ genomen voor onderzoek naar de wijze waarop vernatting heeft plaatsgevonden.
Het monster was bedoeld om de menselijke invloed op de vegetatie te reconstrueren. Bij het uitwerken van het onderzoek naar de vegetatieontwikkeling wordt onderscheid gemaakt tussen lokale vegetatie (de ontwikkeling ter plekke) en de regionale vegetatie.
Om de hoofdvraag te beantwoorden is er literatuuronderzoek verricht naar de genese van Hattemerbroek. Daarnaast werd gekeken naar de ontwikkelingen rondom Hattemerbroek en ging het om de vraag hoe de mens het landschap heeft gebruikt vanaf het Laat-Paleolithicum tot en met de IJzertijd.
In het gebied van Hattemerbroek hebben belangrijke gebeurtenissen veel invloed gehad op het landschap en op de mensen. Nadat het Zeegat van Bergen dicht slibde begon het grondwater te stijgen als gevolg van het kombergingseffect. De aanvoer van de Overijsselse Vecht werd groter en ook ontstond de afvoer via de Utrechtse Vecht. In Hattemerbroek heeft men op een dekzandrug gewoond tot diep in het Vroege-IJzertijd. Uiteindelijk hebben de mensen de dekzandrug in het gebied van het toekomstige bedrijvenpark Hattemerbroek Noord verlaten.
Nadat het Zeegat van Bergen was dichtgeslibd ontstond er een overloopgebied achter dat zeegat. Het overloopgebied leidde uiteindelijk tot het ontstaan van het Vlie-estuarium, en dat heeft geleid tot het zakken van het grondwaterpeil en oxidatie van veen. Dit heeft niet al te lang geduurd: in de Vroege-Middeleeuwen begon het grondwater opnieuw te stijgen wat leidde tot nieuwe veengroei. Bij het pollenonderzoek werd gebruikt gemaakt van literatuuronderzoek en een referentiecollectie. Tijdens het onderzoek zijn niet alleen pollen en sporen gedetermineerd maar ook niet-pollen palynomorfen (NPP’s) zoals resten van algen en schimmels. De pollentypen werden verdeeld in zes ecologische groepen en de data werd ingevoerd in de opensource software C2.
Daarna werden de resultaten van het onderzoek geïnterpreteerd. Het pollenonderzoek heeft waardevolle informatie opgeleverd. Over het hele profiel is er sprake van twee vernattingsfasen. Hiervan is één fase, als gevolg van oxidatie, verdwenen. In het hele diagram zijn indicatoren aangetroffen voor menselijk activiteiten. Mogelijk was er sprake van akkerbouw (granen) en veehouderij. De akkers en weilanden waren vochtig en stikstofrijk. De vegetatie van hogere gronden bestonden behalve uit akkers en weidegronden uit, zure droge heide.
De grondwaterspiegel heeft sterk gefluctueerd in alle getelde spectra van het profiel. Het gebied was overwegend relatief nat. Aan de basis van de monsterserie was er sprake van een nat graslandschap. Vervolgens verslechterde de waterhuishouding en ontstond er lokaal een open water fase. Door het openbreken van het Vlie kon het veen oxideren. Hierdoor is er een hiaat ontstaan in de opbouw van het veen. Mogelijk is hierbij de eerste vernattings-fase door oxidatie verdwenen. Dit is de periode waar het landschap intensief is gebruikt. Deze periode heeft niet al te lang geduurd want de veenvorming trad opnieuw in.
Deze veenvormingsfase begon met een open water fase. Na de open water fase trad een verlanding op. Met een toename van cypergrassen en oevervegetatie bestaande uit moeras