Samenvatting

Een orakelstaafje is een staafje van min of meer cilindrische vorm en meestal voorzien van één of twee markeringen op de kopse kant(en) en soms markeringen op de lange zijde. Over de functie van het staafje is een lange tijd discussie geweest. In het verleden zijn de staafjes uiteenlopend geïnterpreteerd als gewichten, maatstaven, staafgeld, materiaalbaren of aardewerkstempels. Omdat de staafjes in veel verschillende gewichten en afmetingen voorkomen, lijkt een interpretatie als gewicht of maatstaf niet waarschijnlijk. Ook de interpretatie van materiaalbaar en staafgeld is onwaarschijnlijk, aangezien naast metalen staafjes, ook benen, houten en keramieken exemplaren worden gevonden. Een praktische betekenis lijkt men niet aan de staafjes te kunnen koppelen en daarom betreft het mogelijk een religieus- of spelobject. Tacitus beschrijft in zijn boek De Origine et situ Germanorum (Germania10) dat de Germanen takken van fruitdragende bomen in stukken hakten en die daarna markeerden met tekens. Vervolgens werden de staafjes in willekeurige volgorde over een uitgespreide witte doek gegooid om voorspellingen te doen. Het is mogelijk dat de staafjes ook gebruikt werden bij een methode die lijkt op het hedendaagse strootje trekken, waarbij de markeringen op de kopse kanten gebruikt worden om een bepaalde beslissing te nemen.
 
Op de website van PAN staat een referentieboom die gebruikt wordt voor het determineren van hoofdzakelijk metaalvondsten. In deze referentieboom staat onder de functie ”geloofsuiting” het orakelstaafje ingedeeld, waarbij geen enkele verdere verdeling op subtypeniveau is aangebracht. Het doel van dit onderzoek is het maken van een typologie en het schrijven van referentietypen per subtype orakelstaafje in Nederland die na afronding worden opgenomen in de referentieboom van PAN. Dit is gedaan door het samenbrengen van drie datasets. De dataset van PAN, de dataset van R.H.P. Proos en een zelf opgebouwde dataset. De laatstgenoemde is opgebouwd uit reacties op een oproep voor de inventarisatie van orakelstaafjes. Deze oproep is geplaatst in “De Detector Amateur nummer 165”, op Facebook in de groepen “Metaaldetectorhobby” en “Metaaldetector gebruikersforum” en op “www.bodemvondstenwereld.nl”. Naast een oproep is ook gezocht in (archeologische) databanken en (archeologische) rapporten naar orakelstaafjes. De orakelstaafjes die hierin staan vermeldt, zijn als record opgenomen in de database en zijn tevens gebruikt om de datering van de nieuw opgestelde subtypen vast te stellen. De hierboven beschreven informatie is samengebracht in een zelfgebouwde database.
 
Aan de hand van de vorm zijn vier hoofdtypen te onderscheiden: cilinder, diabolo, ton (Dickmann D) en meng (nieuw). Wanneer gekeken wordt naar de onderlinge verhoudingen van de staafjes vallen de cilinder- en diabolovormige groepen uiteen in twee subtypen: 1a cilinder_lang (Dickmann A), 1b cilinder_kort (Dickmann B) en 2a diabolo_lang (Dickmann C), 2b diabolo_kort (nieuw). De ton- en mengvormige staafjes zijn niet verder onder te verdelen in subcategorieën, omdat hier te weinig onderscheid viel te maken tussen de afmetingen en onderlinge verhoudingen van het desbetreffende type.
Aan de hand van een ruimtelijke analyse kan worden geconcludeerd dat de meeste orakelstaafjes afkomstig zijn uit het rivierengebied en Noord-Nederland (Noordwest-Friesland, Groningen, gebieden langs de IJssel). In het westen van het land zijn twee orakelstaafjes en één gietmal bekend. De grootste delen van Zuid- en Oost-Friesland, Drenthe, Limburg en Noord-Brabant blijven voorlopig leeg, en uit de provincies Flevoland en Zeeland zijn helemaal geen exemplaren bekend.
Uit de ruimtelijke analyse is ook gebleken dat de