Samenvatting

In september 2016 is het COB begonnen met het onderzoek naar ondergronds bouwen in Nederland.
Binnen het COB leeft namelijk de perceptie dat ondergronds bouwen vaak niet goed of helemaal niet afgewogen wordt in de besluitvorming omdat bestuurders ondergronds bouwen ‘te duur’ vinden. Om erachter te komen hoe gedacht wordt over ondergronds bouwen voert het COB een overkoepelend onderzoek uit waarbinnen deel-onderzoeken worden uitgevoerd. Dit wordt gedaan zowel door studenten als door professionals. Dit onderzoek is één van die deel-onderzoeken.
 
Het doel van dit onderzoek is het in beeld brengen van welke waarden en argumenten een rol spelen bij de besluitvorming van bodemprojecten. Hierbij gaat het zowel om een ondergronds project als om een bovengronds project. Om dit te kunnen onderzoeken is gebruik gemaakt van de volgende hoofdvraag: “Hoe zijn ondergrondse bouwprojecten in een aantal gemeenten tot stand gekomen, wat zijn hierbij waarden en argumenten voor de oplossingen, zowel boven- als ondergronds en wat kan hiervan geleerd worden voor toekomstige bodemprojecten?” Deze hoofdvraag is opgedeeld in een viertal deelvragen die elk een deel van de hoofdvraag beantwoorden.
 
Om een antwoord te geven op de hoofdvraag en de deelvragen is gebruik gemaakt van een case-studie. Hierbij zijn twee cases uitgewerkt en met elkaar vergeleken. In dit onderzoek betreft het de ondergrondse Van Heekparkeergarage in Enschede en de bovengrondse P+R parkeergarage in Zutphen. De cases zijn uitgewerkt aan de hand van interviews en deskresearch waarbij de Van Heekgarage dieper geanalyseerd is.
Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat ondergronds bouwen in deze gevallen hoge kosten met zich meebrengt en daarom beter geschikt is voor een grote stad als Enschede met een hoge ruimtedruk bovengronds. Voor een kleinere stad als Zutphen met minder ruimtedruk is ondergronds gaan niet de meest rendabele optie. Vaak mist de noodzaak om ondergronds te gaan. Zodra de ontwikkeling bovengronds geen goede effecten heeft, dan is het niet altijd aantrekkelijk om ondergronds te gaan bouwen. Ook is gebleken dat ondergrondse opties niet altijd meegenomen worden in de besluitvorming. Daardoor is het de vraag of bestuurders wel op de hoogte zijn van de effecten van ondergronds bouwen en hoe die opwegen tegen de bovengrondse opties.
 
Op basis van de conclusies van dit onderzoek wordt aanbevolen om niet alleen bovengrondse, maar ook ondergrondse opties mee te nemen in de besluitvorming. Zeker bij projecten als parkeergarages kan de bovengrond tot een goede ontwikkeling komen en de welvaart van een stad stimuleren waarvan de Van Heekgarage een goed voorbeeld is. Ondanks dat ondergronds bouwen te duur is kan die altijd meegenomen worden in de besluitvorming en op basis van een kosten-baten analyse kan altijd nog besloten worden wel of niet ondergronds te gaan. Maar dan zijn de bestuurders op de hoogte van de werkelijke kosten en effecten.
Daarnaast wordt aanbevolen om actoren zo vroeg mogelijk te betrekken bij de besluitvorming en zo transparant mogelijk te zijn. Hierdoor wordt voorkomen dat fundamentele zaken in een later stadium veranderd moeten worden. Dat scheelt tijd en extra kosten. Gebleken is dat, zeker bij grotere bodemprojecten, actoren met veel invloed de besluitvorming zelfs in een laat stadium nog kunnen veranderen.
Tot slot wordt aanbevolen om de besluitvorming zo goed mogelijk in zijn geheel te doorlopen. Bij de case Enschede is de parkeergarage met twee lagen te snel door de besluitvorming heen gegaan ten opzichte van de parkeergarage met één laag. Hierdoor kunnen belangrijke effecten gemist zijn.
Daarnaast is dit een deel-onderzoek voor het COB. Aangezien in de toekomst meer van dit soort onderzoeken uitgevoerd gaan worden, zijn er twee punten die tijdens dit onderzoek naar voren zijn gekom