Samenvatting

Particulieren zijn sinds 2009 in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor het bergen en infiltreren van hemelwater
op eigen terrein, terwijl hiervoor eerst gemeenten verantwoordelijk waren. Deze verandering is het gevolg van
onder andere hevigere buien, toenemend verhard oppervlak en onvoldoende bergingscapaciteit in huidige
rioleringsstelsels. Een dergelijke verandering vergt veel aanpassingen aan een perceel. Dit kan diverse problemen
met zich meebrengen, waaronder hoge investeringskosten voor particulieren, onvoldoende draagvlak onder
particulieren, onvoldoende beleidsmatige stimulering om afkoppelen van particulier terrein te bevorderen en
benodigd technisch maatwerk voor elk perceel. Het doel van dit rapport is advies uitbrengen over geschikte
bergings- en infiltratievoorzieningen voor het afkoppelen van particulier terrein en over hoe gemeenten de
drempel voor particulieren kunnen verlagen om eigen terrein af te koppelen. De volgende onderzoeksvraag staat
hierbij centraal:
‘’Welke bergings- en infiltratievoorzieningen zijn het meest geschikt om particulier terrein af te koppelen bij de
vier veelvoorkomende woningtypen en hoe moeten gemeenten omgaan met de financiële, beleidsmatige en
maatschappelijke vraagstukken die de verschuiving van de hemelwaterzorgplicht met zich mee brengt?’’
Om antwoord te vinden op de hoofdvraag zijn diverse onderzoeksmethoden toegepast. Voor het onderzoek naar
de meest geschikte bergings- en infiltratievoorzieningen is literatuurstudie gedaan. Een zevental varianten zijn
onderzocht en vergeleken in een multicriteria-analyse, waardoor een voorkeursvolgorde is ontstaan. Voor elk
woningtype met bijbehorend standaard perceel is een ontwerp gemaakt met de meest geschikte bergings- en
infiltratievoorzieningen. De huidige invulling van de hemelwaterzorgplicht door gemeenten is onderzocht door
middel van interviews met diverse gemeenten en literatuurstudie naar gemeentelijke rioleringsplannen. Ook het
onderzoek naar de financiering van gemeentelijke watertaken is volgens deze methoden uitgevoerd. Het
onderzoek naar het waterbewustzijn en waterbewust gedrag van Nederlanders is onderzocht door literatuurstudie
en interviews met particulieren.
De meest geschikte bergings- en infiltratievoorzieningen voor het afkoppelen van particulier terrein zijn: een
maaiveldverlaging, een grindkoffer en infiltratiekratten. Dit resulteert in een ontwerp voor de rijwoning dat bestaat
uit een grindkoffer aan de voorzijde van de woning en infiltratiekratten aan de achterzijde. Bij een twee-ondereen-
kapwoning zijn dit infiltratiekratten aan de voorzijde van de woning en een maaiveldverlaging aan de
achterzijde. Bij een vrijstaande woning worden zowel aan de voorzijde als aan de achterzijde grindkoffers
toegepast. Voor het appartementencomplex is geen ontwerp gemaakt, omdat een retentiedak de enige
toepasbare optie is en hiervoor te weinig kennis en onderzoek beschikbaar is.
De investeringskosten voor het afkoppelen van het gehele perceel van een rijwoning bedragen €1.330. Voor een
twee-onder-een-kapwoning is dit €1.700 en voor een vrijstaande woning €2.150. Een subsidieregeling is een zeer
geschikte manier om deze kosten voor de particulier te reduceren. Daarbij kan de rioolheffing, waarmee
gemeentelijke watertaken worden gefinancierd, anders worden ingericht. Het heffingsbedrag voor het
hemelwaterdeel van de rioolheffing kan bijvoorbeeld worden bepaald op basis van een hemelwaterlabel. Met dit
systeem ontvangt een perceel een label dat aangeeft hoe bewust er op het perceel wordt omgegaan met
hemelwater. Naarmate de rang binnen het label hoger wordt, zal het heffingsbedrag afnemen. Zo kan men door
afkoppelen van particulier terrein zelf een korting creëren op de te betalen rioolheffing.
De meeste gemeenten leggen de hemelwaterzorgplicht in geval van bestaande bouw nog niet bij de particulier
neer. Ook in geval van nieuwbouw is dit nog niet bij alle gemeenten aan de orde. Zelfs het stimuleren van
afkoppelen van particulier terrein wordt nog te weinig gedaan. Om als gemeente bij te dragen aan de landelijke
overheidsdoelstellingen is het van belang dat de invulling van de hemelwaterzorgplicht concreter wordt gemaakt
en dat er beleid gevoerd wordt waarmee particulieren worden geprikkeld om meer verantwoordelijkheid te dragen
voor het hemelwater op eigen terrein. Daarnaast moet de gemeente het afkoppelen van particulier terrein als
variant zien voor het treffen van maatregelen tegen wateroverlast in het openbare gebied.
Het waterbewustzijn en waterbewust gedrag ten aanzien van regenbestendig wonen is in Nederland niet erg
hoog. Ondanks de verwachting van extremere weersomstandigheden in de toekomst, zou slechts een kwart van
de Nederlanders zelf maatregelen nemen. Dit kan enerzijds worden bevorderd door het invoeren van een
hemelwaterverordening, waarmee particulieren worden verplicht om hemelwater af te koppelen. Anderzijds kan
stimulering van afkoppelen plaatsvinden door financiële prikkeling en door goede communicatie.
Aanbevolen wordt om een hemelwaterverordening in te voeren voor nieuwbouw. Hiervoor dienen wel eisen
opgesteld te worden ten aanzien van de maximaal toelaatbare grondwaterstanden en minimaal benodigde
waterdoorlatenheden van de bodem. Voor bestaande bouw wordt geadviseerd om geen verplichting in te voeren,
maar in te zetten op het stimuleren van afkoppelen van particulier terrein. Stimulering dient plaats te vinden door
middel van financiële prikkeling en goede communicatie. Voor de financiële prikkeling wordt een subsidieregeling
geadviseerd met een subsidiebedrag per vierkante meter afgekoppeld oppervlak. Daarbij wordt aanbevolen om
een hemelwaterlabel in te voeren, waarmee het heffingsbedrag kan worden bepaald voor het hemelwaterdeel
binnen de rioolheffing. Voor een goede communicatie wordt geadviseerd om particulieren persoonlijk te
benaderen en een uitgebreide afkoppelcampagne op te zetten. Tot slot wordt aanbevolen om het afkoppelen
van particulier terrein structureel mee te nemen als variant bij het oplossen van watervraagstukken.