Samenvatting

Wij zijn voor Burgland Bouw een onderzoek gestart naar de mogelijkheden in een circulaire
economie. Burgland Bouw is nauwelijks bekend met circulariteit, maar wil door de
toenemende vraag graag veranderen. Het orderportefeuille van Burgland Bouw is voor circa
30% gevuld met overheidswerken. Deze overheidsaanvragen worden in 2023 zo ver
mogelijk circulair aanbesteed. We willen Burgland Bouw met dit onderzoek informeren over
de aankomende transitie naar een circulaire bouweconomie met als einddoel het behouden
van de overheidswerken. We hebben de volgende onderzoeksvraag opgesteld om dit doel te
bereiken:
Met welke bouwtechnische en procesmatige veranderingen betreffende circulair bouwen
krijgt Burgland Bouw te maken, door de implementatie van de transitieagenda bouw op de
utiliteitsbouw in 2023?
We hebben ons onderzoek in drie onderwerpen gesplitst om deze vraag te beantwoorden,
namelijk: het bouwproces, de bouwmaterialen en de bouwmethodiek. Er is een kwalitatief
onderzoek uitgevoerd om tot een valide, betrouwbaar en reproduceerbaar onderzoek te
komen. In dit kwalitatieve onderzoek is ervoor gekozen om deskresearch te verrichten en
interviews af te nemen bij specialisten met betrekking tot circulariteit in de bouw.
Procesmatig
Ons onderzoek is gestart bij het circulaire bouwproces. Er moet in het proces meer worden
samengewerkt met alle betrokkenen. Materialen moeten worden gekozen op
beschikbaarheid, en daarom moet in een vroeg stadium rekening worden gehouden met het
ontwerp ‘form follows material’. De overheid kan op de volgende punten inspelen om
circulair bouwen te stimuleren: gunningscriteria aanpassen op circulariteit, de
milieuprestatie gebouwen aanscherpen op circulariteit en het gebruik van een percentage
secundaire grondstoffen verplichten.
Er wordt gebruikgemaakt van een meetmethode om te kunnen meten hoe circulair een
gebouw is. BREEAM-NL benadert naar onze mening het beste een uniforme meetmethode,
maar Platform CB’23 is in onze optiek de toekomstige uniforme meetmethode. Het sterke
punt van Platform CB’23 is volgens ons de betrokkenheid van verschillende specialisten uit
de bouwsector. Hierdoor wordt de meetmethode ontworpen door mensen die zelf met de
meetmethode aan de slag gaan. Er ligt nog niets vast en aanpassingen kunnen eenvoudig
worden doorgevoerd, omdat de methode nog in ontwikkeling is. Wij adviseren Burgland
Bouw op procesmatig gebied de ontwikkelingen van CB’23 te volgen. In juli 2020
presenteert platform CB’23 haar bevindingen waarmee meer duidelijkheid ontstaat over de
meetmethode waaraan gewerkt wordt. In het gehele bouwproces is het van belang dat
tijdens het ontwerpen rekening wordt gehouden met hergebruik. Burgland Bouw zou ervoor
kunnen kiezen om bij een aanbesteding een extra offerte uit te brengen waarbij circulariteit
de hoofdrol speelt.
Bouwmaterialen
Circulair bouwen vraagt om ander materiaalgebruik. De productie van circulaire
bouwmaterialen moet worden opgeschaald om de uitputting van primaire grondstoffen te
minimaliseren. Deze materialen moeten in hoofdzaak beschikken over de kenmerkende
data, een lange levensduur en het is van belang dat ze hoogwaardig hergebruikt kunnen
worden. Met de productie van circulaire bouwmaterialen wordt geprobeerd snel de markt te
voorzien, zodat deze materialen in de toekomst hergebruikt kunnen worden. Het tekort dat
ontstaat bij bouwen met gebruikte materialen moet worden opgevuld met biobased en
cradle to cradle bouwmaterialen. Burgland Bouw moet vanaf heden gebruikmaken van zo
veel mogelijk hergebruikt materiaal dat wordt aangevuld met nieuw circulair materiaal dat
geproduceerd is voor hoogwaardig hergebruik. Over circa 20 jaar zal er meer gebruikt
materiaal beschikbaar zijn en zal dit hoofdzakelijk worden toegepast.
In een materiaalpaspoort worden alle materialen die in een gebouw aanwezig zijn
opgenomen. De belangrijkste data die in een paspoort worden opgenomen, zijn:
x NAW-gegevens van het bouwwerk;
x Eigenschappen van het materiaal;
x Montage- en demontagehandleidingen;
x Certificeringen, garantiebewijzen en keurmerken van het materiaal;
x Recyclemethode voor het terugbrengen van grondstoffen in het juiste circuit.
Momenteel zijn de materiaalpaspoorten volop in ontwikkeling. De mogelijkheden die
vandaag de dag bestaan worden nog weinig toegepast. De overheid kan de sector hierin
stimuleren door de oplevering van een materiaalpaspoort te verplichten bij nieuwbouw. De
overheid neemt hierover uiterlijk 2020 een besluit. Wij adviseren Burgland Bouw bij
circulaire aanvragen al een materiaalpaspoort te gebruiken. Bij de aanbesteding levert dit
ook extra punten op, waardoor de kans groter is dat Burgland Bouw het project mag
realiseren. Wij hebben een format van een materialenpaspoort opgesteld om Burgland Bouw
hierbij te helpen.
Bouwmethodiek
In dit onderzoek is ook gekeken naar modulair bouwen als mogelijke bouwmethodiek. In
een circulaire economie kan modulair bouwen een uitkomst bieden. Dit houdt in dat op een
verantwoordelijke manier gebruik wordt gemaakt van materialen die hoogwaardig
hergebruikt kunnen worden. Dit wil zeggen dat de modules op productniveau losmaakbaar
zijn. Groter is dus niet per definitie beter. Door modulair te bouwen in de lagen van Steward
Brand kan er voor ieder toegepast product een optimale levensduur behaald worden. Als
een van de lagen niet meer de wenselijke functionele en technische prestaties levert, dan
kan enkel die laag worden vervangen. Ons advies aan Burgland Bouw is om in ieder
toekomstig project de mogelijkheden met betrekking tot de losmaakbaarheid op
productniveau te bestuderen. Er kan worden besloten of dit geïmplementeerd wordt in het
project door de nut en noodzaak te bespreken met de opdrachtgever.
Er wordt voldaan aan de wet- en regelgeving bij de toepassing van gebruikte materialen.
Als bij nieuwbouw gebruikte materialen worden aangekocht, dan zijn deze materialen als
het ware opnieuw in de handel gezet. Als een product opnieuw in de handel is gezet en
onder de geharmoniseerde norm valt, dan moet deze voorzien zijn door de marktdeelnemer
van een CE-markering met prestatieverklaring. Middels de European Organization for
Technical Assessment (EOTA) is het mogelijk een CE-markering aan te vragen. Een gebruikt
materiaal kan herkeurd worden door een Technical Assessment Body (TAB) die is
goedgekeurd is door de European Technical Assessment (ETA). Voorbeelden van TAB’s in
Nederland zijn de KIWA, SKH of TUV. Bij het aankopen van gebruikte materialen is het voor
Burgland Bouw raadzaam dat deze producten al zijn herkeurd en voorzien van CEmarkering met prestatieverklaringen. Als dat niet het geval is, dan moeten deze producten
alsnog gekeurd worden door een TAB alvorens deze bouwkundig toegepast kunnen worden.
Op basis van de resultaten uit het onderzoek blijkt dat Burgland Bouw de overheidswerken
in de nabije toekomst kan behouden, mits er in ieder geval op onze aanbevelingen wordt
ingespeeld en de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten worden gehouden.