Samenvatting

De wereldwijde economie staat onder druk en brengt veel risico’s met zich mee. De mens leeft in een lineaire economie13 waarin we functioneren volgens de ‘take, make, waste’ methode (Kraanen & Plomp, 2018). Binnen deze methode zorgen de ‘take, make en waste’ voor een grote hoeveelheid CO2-uitstoot. Daarnaast zorgt de ‘take’ voor de uitputting van grondstoffen (Wijffels, 2011). Hierdoor warmt de aarde te veel op en leidt het tot het ondermijnen van de vaak kwetsbare natuur en leefomgeving.

De lineaire economie13 kent vele nadelen en is niet langer houdbaar. Deze nadelen hebben betrekking op mens, dier en milieu (Het Groene Brein, z.d.). De lineaire economie13 dient getransformeerd te worden naar een circulaire economie3 die het klimaatprobleem4 en de grondstoffenschaarste reduceert. Vanuit de Nederlandse overheid is de doelstelling ‘Nederland circulair in 2050’ gesteld. Om deze doelstelling te halen zijn er vijf transitieagenda’s opgesteld, waaronder de ‘Transitieagenda Bouw2’. Nelissen et al. (2018) beschrijft dat er voor het behalen van een circulaire economie3 voldoende kennis en ervaring nodig is in de gehele bouwketen.

Het afstudeeronderzoek is gericht op de nieuwbouw eengezinswoningen6 in Nederland. Hierbij is er specifiek gekeken naar de bouwmethodiek montagebouw. Het doel van het afstudeeronderzoek is het onderzoeken van de circulaire mogelijkheden binnen montagebouw. Hiervoor is de volgende onderzoeksvraag opgesteld:

Wat dient er bouwtechnisch14 aangepast te worden aan de bouwmethodiek montagebouw, zodat deze kennis gebruikt kan worden als beginpunt11 naar een circulaire bouwmethode?

Het onderzoek is gericht op de tussenwoning uit het woonconcept ‘DIT is wonen’. Deze is kostprijs gestuurd en lineair gedreven. Het onderzoek is gestart door het maken van een nulmeting. Hierin is de tussenwoning beoordeeld op een aantal aspecten, waaronder de materialisatie, energieprestatie, GPR en CPG. Hierbij is W/E Adviseurs betrokken geweest bij het vastleggen van de mate van circulariteit8. Vervolgens is de huidige tussenwoning opgedeeld in een lagenstructuur middels het Layer-model12 van Stewart Brand (Van der Weerd & LevelsVermeer, 2018). Door de woning op te delen in meerdere lagen wordt ‘vastgoed’ gezien als ‘losgoed’. Hierbij dienen de lagen uitwisselbaar te zijn afhankelijk van de levensduur, zonder daarmee een andere laag te beschadigen. Vanuit de lagenstructuur zijn de knelpunten tussen de gebouwonderdelen inzichtelijk gemaakt.
In dit onderzoek is het ambitieniveau van de gehele tussenwoning opgesteld middels een CirculariteitsPrestatie Gebouw berekening (CPG). Het ambitieniveau per gebouwonderdeel is gesteld aan de hand van het 10-R-model van Cramer (2014). Om het gestelde ambitieniveau te behalen is er een variantenstudie gedaan waarin de circulaire mogelijkheden zijn onderzocht. Tevens zijn er vijf interviews gehouden met de meest betrokken partners van het woonconcept. Hieruit zijn nieuwe circulaire mogelijkheden ontstaan binnen de tussenwoning. Aan de hand van criteria zijn de varianten per gebouwonderdeel getoetst. Vervolgens is een keuze gemaakt voor de uitwerking van de circulaire tussenwoning. De varianten zijn verwerkt in een negental principe detailleringen.

Het resultaat van de aanpassingen vertaalt zich in de volgende vijf speerpunten; demontabel, flexibel, toekomstwaarde, levensduurverlenging en hergebruik. In de bouwfase wordt de tussenwoning middels droge verbindingen gemonteerd. In de gebruiksfase is de woning flexibel en aanpasbaar aan de wensen van de gebruiker. Dit geeft de woning een hogere toekomstwaarde. Hierdoor kan gesteld worden dat de woning een langere levensduur krijgt. Daarnaast wordt de levensduur van de gebouwonderdelen verlengt, doordat deze droog te demonteren zijn in de sloopfase (losgoed). Echter is het nog niet mogelijk om de gebouwonderdelen tot een hoog niveau her te gebruiken (10-R-model). De vraag naar het één-op-één hergebruiken van tweedehands gebouwonderdelen is er nauwelijks, omdat het economisch gezien nog niet aantrekkelijk is. Ook is de wet- en regelgeving hier vaak nog niet op ingericht en veel klanten staan hier nog niet voor open.

In de circulaire tussenwoning binnen ‘DIT is wonen’ zijn de knelpunten voor 90% opgelost. De CirculariteitsPrestatie Gebouw van de gehele tussenwoning is van een 6,6 naar een 7,9 gestegen op een schaal van 1 op 10. Het gestelde ambitieniveau per gebouwonderdeel is niet behaald. Om het beginpunt11 naar een circulaire bouwmethode te behalen dient de lineaire economie13 getransformeerd te worden naar een circulaire economie3. Het laagwaardig hergebruiken van materialen (recyclen) dient voorkomen te worden en het hoogwaardig hergebruiken van elementen (gebouwonderdelen) dient hoger gewaardeerd te worden.

Om het draagvlak voor een meer circulaire benadering binnen ‘DIT is wonen’ zo groot mogelijk te maken, zijn tijdens dit afstudeeronderzoek de samenwerkingspartners en de externe betrokkenen betrokken geweest. Aangezien een circulaire toekomst alleen gerealiseerd kan worden wanneer er samenwerkingsverbanden ontstaan in de gehele bouwketen.

“Samen circulair, samen bouwen aan schone, houdbare en milieuvriendelijke leefomgeving.”