Samenvatting

Dit ontwerponderzoek richt zich op het bevorderen van sociale inclusie van dove jongeren binnen Kentalis Verblijf Groningen, locatie Bordewijklaan. De aanleiding voor het onderzoek is het toenemende aantal communicatieproblemen tussen horende begeleiders en dove bewoners, veroorzaakt door een gebrek aan gebarentaalvaardigheden en beperkte kennis van de dovencultuur bij een merendeel van de begeleiders. Dit leidt tot onzekerheid bij begeleiders, waardoor het voor jongeren lastig is om zich open te stellen en een vertrouwensband met begeleiders te ontwikkelen. Jongeren gaven aan zich hierdoor minder begrepen te voelen, waardoor zij persoonlijke onderwerpen vaker vermijden.
Om het vraagstuk goed in kaart te brengen, zijn we begonnen met het opstellen van een probleemanalyse. Middels interviews met begeleiders, observaties, gesprekken met jongeren en een enquête onder het personeel, is onderzocht waar de knelpunten in de communicatie liggen. Uit deze gesprekken bleek dat begeleiders zich vaak handelingsverlegen voelen in gesprekken over gevoelige onderwerpen, zoals emoties of thuissituaties, mede doordat zij de taal en culturele context van dove jongeren niet voldoende beheersen. Ook uit literatuuronderzoek blijkt dat effectieve communicatie en culturele afstemming essentieel zijn voor het opbouwen van een veilige en inclusieve woonomgeving. Zonder voldoende begrip van gebarentaal en culturele nuances binnen de dovenwereld interpreteren begeleiders gedrag soms verkeerd, wat communicatie en afstemming bemoeilijkt. Dit kan ertoe leiden dat jongeren zich terugtrekken in plaats van steun te zoeken, wat de wederzijdse afstemming en relatieopbouw belemmert.
Op basis van deze inzichten hebben wij de volgende doelstelling geformuleerd: het ontwerpen van een product dat de communicatie tussen begeleiders en dove jongeren bevordert en daarmee sociale inclusie versterkt. Centraal daarbij stond de vraag: Hoe kunnen we de sociale inclusie binnen het verblijf bevorderen?
Gedurende het ontwikkelproces zijn er verschillende oplossingsrichtingen onderzocht, waaronder een visuele communicatiegids en een trainingstraject. Uiteindelijk is, op basis van feedback uit het team en toetsing op duurzaamheid en haalbaarheid, gekozen voor het ontwikkelen van een achterwachtsysteem. Dit systeem houdt in dat er per dienst één begeleider wordt aangewezen als aanspreekpunt: de ‘achterwacht’. Deze begeleider beschikt over voldoende gebarentaalvaardigheden (minimaal B2-niveau) en ervaring met het voeren van gesprekken over persoonlijke of gevoelige onderwerpen. De achterwacht is zichtbaar aangeduid binnen elk huis, inclusief contactinformatie, zodat jongeren én collega’s laagdrempelig contact kunnen leggen.
Het achterwachtsysteem is ontworpen op basis van concrete ontwerpeisen, zoals het verminderen van handelingsverlegenheid, het vergroten van professionele zekerheid en het realiseren van een veilig aanspreekpunt voor jongeren. De keuze voor dit systeem wordt ondersteund door best practices uit andere zorgorganisaties, waar vergelijkbare structuren hebben geleid tot meer veiligheid, betere samenwerking in teams en hogere cliënttevredenheid. Daarnaast wordt aanbevolen om bestaande trainingen binnen Kentalis opnieuw te benutten, bijvoorbeeld via team overleggen of studiedagen, zodat alle begeleiders blijvend ondersteund worden in hun communicatievaardigheden en kennis van de dovencultuur.
Het eindproduct is duurzaam in zowel sociale als organisatorische zin: het past binnen de bestaande personeelsstructuur, vraagt geen extra inzet van shift 's en draagt bij aan een inclusieve en veilige woonomgeving. Hiermee wordt niet alleen voldaan aan de behoeften van de jongeren, maar wordt ook de professionele ontwikkeling en inzetbaarheid van begeleiders versterkt.