Samenvatting

De huidige Nederlandse herzieningsregeling kent met zijn Romaans-Franse rechtstraditie slechts herziening van zaken waarin sprake is van een onterechte veroordeling ten voordele van de gewezen verdachte. Het herzien van een van de overige twee einduitspraken (vrijspraak of OVAR) is derhalve niet mogelijk. Onder andere uit een aantal omstreden strafzaken blijkt dit lastig te zijn omdat met name nieuwe technieken op het gebied van forensisch bewijs tegenwoordig steeds vaker (kunnen) zorgen voor nieuw essentieel bewijsmateriaal in zaken waarvan het vonnis echter al onherroepelijk is.
In september 2009 heeft de toenmalige minister van Veiligheid en Justitie een wetsvoorstel met betrekking tot herziening ten nadele ingediend. Na de aanname van dit aanhangige voorstel wordt deze ingrijpende modaliteit mogelijk bij misdrijven die zo ernstig zijn dat er naar de wettelijke omschrijving een levenslange gevangenisstraf op is gesteld en de dood van een ander tot gevolg hebben binnen de verjaringstermijn hiervan. Later werden ook doodslag en gewelds- en zedenmisdrijven met een dodelijke afloop onder de reikwijdte van de regeling gebracht, welke daarentegen niet kunnen verjaren. De einduitspraken die voor herziening ten nadele vatbaar worden betreffen een vrijspraak of OVAR. Een veroordeling kan niet worden herzien ten nadele van de gewezen verdachte, tenzij er sprake is geweest van het omkopen van een rechter.
De gronden waarop de modaliteit mogelijk zou worden zijn afgeleid uit de fouten die in een rechterlijk oordeel kunnen sluipen: nova en falsa. Rechtsdwaling is uitgesloten als grond voor herziening. Wil een zaak op een van deze gronden in aanmerking komen voor herziening ten nadele moet deze aan strenge criteria voldoen. Deze criteria zijn met betrekking tot nieuwe feiten en omstandigheden strikter dan in geval van een procedurele tekortkoming. Voordat het aanhangige wetsvoorstel mogelijk zijn inbedding in het WvSv vindt, moeten er nog een aantal fasen doorlopen worden.
Omdat het bij herziening ten nadele gaat om de heropening van een strafzaak waarin de gewezen verdachte eerder is vrijgesproken, rijst regelmatig de vraag of deze modaliteit niet in strijd is met enkele diepgewortelde en gerespecteerde grondbeginselen van het Nederlandse straf(proces)recht. Na een analyse van de constitutionele en verdragsrechtelijke aspecten van het ne bis in idem-beginsel kan echter geconcludeerd worden dat er geen frictie is met het aanhangige wetsvoorstel - mits er geen sprake is van een nieuwe vervolging of berechting - en dat de modaliteit in de meeste gevallen zelfs uitstekend past binnen de grenzen van ne bis in idem. Dit wordt bevestigd door het feit dat Engeland - ook een lidstaat van de Raad van Europa - deze modaliteit reeds decennia in haar rechtssysteem heeft opgenomen. Voorts staan ook lites finiri oportet of artikel 6 EVRM (waarin het recht op een eerlijk proces zijn rechtsgrond vindt) niet per definitie aan herziening ten nadele in de weg. Waar dit in eerste instantie wel zo lijkt te zijn, is er de mogelijkheid een zaak te herzien op grond van een uitzondering op het artikel.
Het onderzoek wordt geconcludeerd met het gegeven dat herziening ten nadele een ontzettend lastig maar uiteindelijk noodzakelijk rechtsmiddel blijkt te zijn, waarbij veel zwaarwegende belangen op het spel (komen te) staan. Om deze reden is het essentieel dat er bij het eventueel aanwenden van de modaliteit van herziening ten nadele steeds een weldoordachte afweging wordt gemaakt tussen de belangen van verschillende partijen, met inachtneming van de rechtszekerheid.