Samenvatting

Vanaf het begin van de 20ste eeuw zijn veel beken in Nederland gekanaliseerd. Door het verwijderen van beekmeanders bij deze kanalisatie kwam er veel ruimte en grond vrij voor agrariërs. Dit resulteerde in vele ruilverkavelingen waardoor beken volledig werd ingesloten door landbouw. Aan het einde van de 20ste eeuw bleek dat een gekanaliseerde beek ook nadelen heeft. Om zowel de hydrologie als de landschappelijke en ecologische waarden van beekdalen te herstellen worden er sinds ongeveer 25 jaar beekherstelprojecten uitgevoerd. Echter, wat er precies wordt verstaan onder beekherstel is niet helemaal duidelijk. Daarnaast zijn er ook belemmeringen op het gebied van beleid, monitoring en beheer en onderhoud. Dit onderzoek gaat na wat de ervaringen zijn van beekherstelexperts over deze onderwerpen.

Het doel van dit onderzoek is een lijst met de succesfactoren en leerervaringen voor beekherstel gebaseerd op praktijkervaringen van experts. Hierbij is als afbakening de focus gelegd op projecten in Brabant en het noorden van Limburg. Dit resulteert in de volgende onderzoeksvraag: Wat zijn de succesfactoren en leerervaringen van gerealiseerde beekherstelprojecten in Brabant en het noorden van Limburg, gebaseerd op ervaringen van experts uit de praktijk?

Bij dit onderzoek is met brede blik gekeken naar de effecten van beekherstelprojecten om succesfactoren en leerervaringen te bepalen. Het onderzoek is grotendeels gebaseerd op praktijkervaringen van beekherstelexperts. Om deze ervaringen te achterhalen zijn er semigestructureerde interviews gehouden en is er een enquête uitgebracht dat gebaseerd is op de Q-sort methode. Naast deze onderzoektools zijn de biologische meetgegevens van een select aantal beken geanalyseerd.

De resultaten geven een duidelijk beeld over hoe beekherstel momenteel in de praktijk wordt ervaren. Goed beekherstel begint bij het hebben van voldoende gronden. Pas dan kan de juiste stroomsnelheid en variatie in het substraat worden aangebracht, wat beekherstel geslaagd maakt. Veel beleidsopgaven komen samen bij beekherstel en deze kunnen conflicteren met elkaar. Desondanks wordt het beleid wel ervaren als ondersteuning voor beekherstel. Er wordt te weinig gemonitord, waardoor evaluatie van projecten en het lerend vermogen van waterschappen minimaal blijft. Alle experts zijn bewust van het belang van beheer en onderhoud, maar ook hier valt nog veel te winnen.

Wat een gelijkenis is tussen de succesvolle projecten, is dat bij allemaal de communicatie tussen verschillende partijen goed verliep. Er is veel draagvlak bij de lokale bevolking en het beheerteam is goed betrokken geweest. Wat overeenkomstig is tussen de minder succesvolle projecten is dat deze niet integraal en/of breed zijn benaderd. Er was onvoldoende grondverwerving waardoor landbouw vaak aangrenzend is, waarmee vervolgens rekening moest worden gehouden in het ontwerp. Vaak resulteert dit in een ontwerp waarbij de stroomsnelheid (in de zomer) te laag is, met vaak weinig beschaduwing en een te intensief onderhoud. Hierdoor worden ecologische doelen vervolgens niet behaald.

Beekherstel is een dynamisch proces wat blijft veranderen door nieuwe kennis en inzichten. Kijkend naar klimaatverandering is het vooral belangrijk dat de hydrologie van een beekdal op orde is. Daarnaast moeten burgers inzien dat er in een waterrijkland geleefd word en er dus een risico op overstromingen heerst.