Samenvatting

Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Archeoplan Eco. Het doel van dit onderzoek was het onderzoeken en samenstellen van morfologische afwijkingen in het botmateriaal van Neolitische runderen die mogelijk terug te koppelen zijn aan inteelt.
In dit onderzoek is inteelt gedefinieerd als het proces waarbij twee individuen met een gemeenschappelijke voorouder zich met elkaar voortplanten. Hoe nauwer de ouders aan elkaar verwant zijn, des te hoger de gradatie van inteelt. De genetische processen hierachter maken het mogelijk dat bepaalde unieke- en/of ongewenste mutaties tot uiting komen. Mutaties die nadelige effecten kunnen veroorzaken, kunnen leiden tot gezondheidsproblemen, dit wordt ook wel ‘inteeltdepressie’ genoemd. Er is grotere kans dat dit gebeurt met kleine en geïsoleerde populaties van dieren en planten. Door mogelijke isolatie in de natte gebieden tijdens het Neolithicum kan dit vaker voor zijn gekomen.
Deze mutaties kunnen zich op verschillende manieren uiten en zo een mogelijke aanwijzing voor inteelt vormen. In dit onderzoek is gekeken naar soortgelijke mutaties door te kijken naar beschikbare data en informatie met een literatuuronderzoek en deze kennis toe te passen op echt botmateriaal tijdens het materiaalonderzoek.
Er is een lijst van verschillende en unieke erfelijke mutaties en afwijkingen samengesteld die mogelijk kunnen wijzen op inteelt bij runderen. Hierbij is gekeken naar informatie over dieren uit moderne en archeologische contexten om een zo’n breed mogelijk beeld te krijgen. Vaak gevonden in archeologische vindplaatsen zijn de achterste kies (M3) van runderen waarbij de achterste lob ontbreekt of verkleind is, of het ontbreken van de tweede valse kies in de onderkaak. Dit zijn voorbeelden van non-metrische variatie die mogelijk op inteelt kunnen wijzen. Het is belangrijk te benadrukken dat dit soort afwijkingen geen definitief bewijs vormen, maar vooral een indicatie geven.
De aanwezigheid van dit soort afwijkingen is getest door een materiaalonderzoek uit te voeren bij het materiaal van zes verschillende archeologische vindplaatsen: Zeewijk, Mienakker, Kolhorn, Schipluiden, De Roeskamp en Hazendonk. Bij de vindplaatsen Zeewijk, Mienakker, Kolhorn en Hazendonk was voor zover bekend geen afwijkend materiaal aangetroffen. Bij de vindplaatsen De Roeskamp en Schipluiden was dat wel zo. Hier is materiaal aangetroffen met de eerder genoemde afwijkingen. Hoewel dit geen definitief bewijs is, kan het wel iets betekenen. Misschien waren de populaties klein en/of geïsoleerd. Helaas kan daar verder nog geen definitieve uitspraak over worden gedaan en wordt geadviseerd worden in de toekomst genetisch onderzoek naar te doen.