Samenvatting

Dit afstudeeronderzoek is uitgevoerd door Marit Smedema ten behoeve van de afronding van de Hbo-studie Archeologie aan de Hogeschool Saxion in Deventer. De aanleiding van het onderzoek zijn de vondsten die tijdens veldkarteringen op het kloosterterrein zijn aangetroffen door vrijwilligers en amateurarcheologen. Het klooster Bethlehem kent een rijke geschiedenis van zo’n 400 jaar. Van 1179 tot 1579 heeft het klooster in Gaanderen gestaan nabij de stad Doetinchem. Het klooster begon in 1179 als een houten kapel en is daarna uitgebreid tot een groot stenen klooster met veel invloed en rijkdom.

Voor het afstudeeronderzoek is er onderzoek gedaan naar het vondstmateriaal dat is verzameld op het kloosterterrein. Aan de hand van een materiaalstudie naar het vondstmateriaal, een literatuurstudie, veldonderzoek en een GIS-onderzoek is het leven in het klooster, de indeling en het gebruik van het kloosterterrein Bethlehem onderzocht. Dit is gedaan aan de hand van het beantwoorden van de volgende hoofdvraag: Wat kan uit de oppervlaktevondsten worden afgeleid over de bewoners, indeling en het gebruik van het kloosterterrein van klooster Bethlehem te Gaanderen tussen 1179 en 1580?

Het klooster Bethlehem viel onder de Orde der reguliere kanunniken van Sint Augustinus. De augustijnen leefden volgens de regel van Augustinus en Benedictus, gecombineerd met hun eigen idealen. Ze leefden volgens soberheidsvoorschriften, deden afstand van persoonlijk bezit en verzetten zich tegen de comfortabele levensstijl van andere ordes. Maar in het klooster hielden ze zich niet altijd aan deze regels en geloften. Zo werd er niet altijd aan de gelofte van armoede gehouden en was er toch persoonlijk bezit. De vondsten keramiek laten deze rijkdom en luxe binnen het klooster zien. Zo is er keukengerei van brons aangetroffen, een groen geglazuurde kacheltegel en versierd steengoed. Tussen het vondstmateriaal is voornamelijk veel schenk- en drinkgerei vervaardigd uit steengoed aangetroffen. Daarnaast is er ook keukengerei vervaardigd uit rood- en grijsbakkend aardewerk aangetroffen.

Op basis van het vondstmateriaal is een reconstructie gemaakt van de locatie van het kloostercomplex en de kloosterkerk. Deze hebben zich bevonden op het westelijke tot noordwestelijke deel van de kern van het kloosterterrein dat omringd werd door de binnenste gracht. In 1579 kwam er tijdens de Tachtigjarige Oorlog een einde aan het klooster Bethlehem tijdens gevechten. Het klooster is daarna met de tijd langzamerhand uit het landschap verdwenen. Aan de hand van dit onderzoek samen met het tegelijk lopende onderzoek van Thomas de Vries wordt het klooster langzamerhand weer onderdeel van de geschiedenis van Doetinchem en Gaanderen.