Samenvatting

In de maatschappij krijgt werkstress steeds meer aandacht (Paffen, 1996).
Met werkstress worden spanningen bedoeld die worden veroorzaakt door allerlei omstandigheden die met werk hebben te maken (Mittendorf & Van der Pool, 2002).
De gevolgen van stress zijn een bedreiging voor de gezondheid van de mens en zorgen ervoor dat medewerkers minder goed functioneren (Lourijsen & Kompier, 1994).
Stress heeft niet altijd negatieve gevolgen. Stress wordt negatief als de stress te lang aanhoudt. Om goed te presteren heeft men een bepaalde hoeveelheid stress nodig, stress is de motor tot succes, mits men de stress goed kan hanteren.

Dit onderzoek vindt plaats binnen scholen voor speciaal basisonderwijs en specifiek onder leerkrachten bewegingsonderwijs. Het onderzoek richt zich op het effect van persoons- en werkkenmerken op werkstress binnen deze doelgroep.
De doelstelling van dit onderzoek is het verkrijgen van inzicht in de relatie tussen persoonskenmerken, werkkenmerken en werkstress onder leerkrachten bewegingsonderwijs in het SBO (speciaal basisonderwijs) binnen Limburg. Dit inzicht wordt verkregen door middel van enquêtes onder 11 vakleerkrachten bewegingsonderwijs.
De hoofdvraag van dit onderzoek luidt als volgt:
In welke mate is er een relatie tussen de persoonskenmerken, werkkenmerken en werkstress onder leerkrachten bewegingsonderwijs in het SBO binnen Limburg? En welke adviezen kunnen worden gegeven om werkstress binnen deze doelgroep te verminderen?

Uit dit onderzoek komt naar voren dat er een duidelijke relatie is tussen persoonskenmerken, werkkenmerken en werkstress onder de vakleerkrachten.
Als er gekeken wordt naar de persoonskenmerken leeftijd, geslacht, persoonlijkheid en werkervaring, wordt allereerst duidelijk dat verschil in leeftijd een rol speelt in het ervaren van werkstress. De precieze rol die leeftijd speelt is niet eenduidig aan te geven. Aan de ene kant blijkt uit de resultaten dat de werkstress toeneemt als de leeftijd toeneemt, tot op een bepaald punt, waarna de werkstress weer afneemt. Aan de andere kant blijkt dat hoe ouder de vakleerkracht bewegingsonderwijs wordt, hoe vaker er gedacht wordt een minder stressvolle baan te zoeken. Ten tweede blijkt ook dat geslacht en werkervaring van invloed zijn op het ervaren van werkstress: Mannelijke vakleerkrachten bewegingsonderwijs ervaren meer werkstress dan vrouwelijke leerkrachten bewegingsonderwijs. Ook is te zien dat hoe langer de respondenten als vakleerkracht bewegingsonderwijs in het SBO werken, hoe meer werkstress zij ervaren. Ten derde speelt ook persoonlijkheid van de vakleerkracht een belangrijke rol in het ervaren van werkstress.
Vervolgens blijkt dat van de werkkenmerken niet alle facetten een even belangrijke rol spelen in de ervaring van werkstress.
Voor wat betreft de arbeidsinhoud speelt het feit dat de leerlingen veel energie van hun leerkracht verbruiken, de moeizame omgang met leerlingen met gedragsproblemen, de gedachte aan de groepen die nog komen en de verantwoordelijkheden die de vakleerkrachten bewegingsonderwijs heeft een belangrijke rol in de ervaring van werkstress.
Bij de arbeidsomstandigheden zijn het de slechte akoestiek in de gymzaal en onvoldoende tijd om nieuwe ontwikkelingen en vernieuwingen eigen te maken die meespelen in de ervaring van werkstress.
Voor wat betreft de arbeidsvoorwaarden zijn het de te lage beloning, de weinige rustmogelijkheden tussen de gymlessen door en de weinige ontplooiingsmogelijkheden die een grote rol spelen in de ervaring van werkstress.
Ook bij de arbeidsverhoudingen zijn er een aantal zaken die meespelen in de ervaring van werkstress, namelijk onvoldoende tijd om gebeurtenissen die zijn voorgevallen tijdens de gymles te bespreken met collega's, het idee dat de functie niet serieus wordt genomen en de interesse die de directie toont in de werksituatie van de vakleerkracht bewegingsonderwijs. Al deze aspecten hebben een negatieve invloed op werkstress.

Er zijn adviezen geschreven om de volgende werkkenmerken arbeidsinhoud, -verhoudingen, -voorwaarden en -omstandigheden te verbeteren. Een aantal voorbeelden zijn: Om de arbeidsinhoud te verbeteren is het voor de vakleerkracht belangrijk grip te krijgen op zijn/haar werkzaamheden, dit kan door middel van het stellen van concrete doelen per gymles en het plannen van activiteiten door middel van goede lesvoorbereidingen. Overzicht in het werk werkt namelijk stressverlagend (Kaaij & De Kruif, 1998).
Daarnaast kunnen de arbeidsverhoudingen verbeterd worden door het inplannen van structureel overleg tussen de vakleerkracht bewegingsonderwijs en de groepsleerkrachten.
Tot slot kunnen de arbeidsomstandigheden onder andere verbeterd worden door middel van het plannen van werkzaamheden en stelselmatig, bijvoorbeeld wekelijks, vernieuwingen en ontwikkelingen bij te houden. Hierdoor komt niet ineens veel nieuwe informatie op de vakleerkracht bewegingsonderwijs af, maar wordt dit verdeeld.