Samenvatting

In 2018 heeft de Raad van Europa aanbevelingen gedaan aangaande de rechten van kinderen van gedetineerde ouders. De raad acht bewezen dat detentie van ouders een grote invloed heeft op kinderen en geeft aan dat kinderen met ouders in detentie dezelfde rechten moeten hebben als andere kinderen. De Raad stelt dat de lidstaten verantwoordelijkheid dient te nemen voor deze kwetsbare groep kinderen en dat hen dezelfde kansen geboden moet worden als aan kinderen zonder ouder in detentie. Om op te komen voor de rechten van kinderen met een ouder in detentie is vervolgens het onderzoek naar de gezinsbenadering gestart en zijn de vadervleugels in Leeuwarden en Veenhuizen geopend. Er is sindsdien veel onderzoek gedaan. De onderzoeken richtten zich vooral op gedetineerden, de vadervleugel en het gezinssysteem van de gedetineerde. Medio 2023 wordt in P.I. Veenhuizen, locatie Norgerhaven de derde vadervleugel gestart in het kader van het project gezinsbenadering. De vadervleugel in Esserheem is in 2018 gerealiseerd zonder enige ervaring. Voor het opzetten van een nieuwe vadervleugel kan er geleerd worden van de inmiddels vijf jaren ervaring op deze vleugel.
In overleg met de opdrachtgever Petrick Glasbergen is de doelstelling voor het onderzoek binnen het project gezinsbenadering geformuleerd: ‘personeel handvatten bieden zodat zij goede begeleiding kunnen bieden aan gedetineerde vaders met als doel het doorbreken van intergenerationele overdacht en het verkleinen van de kans op detentieschade bij kinderen van gedetineerde vaders. Het onderliggende belang is het waarborgen van de rechten van de 25.000 kinderen met een vader in detentie in de penitentiaire inrichtingen in Nederland.’ De doelstelling van het ontwerponderzoek wordt als uitgangspunt gebruikt voor het ontwikkelen van een product dat in de beroepspraktijk geïmplementeerd kan worden door de PIW-ers op de vadervleugel.
Tijdens het ontwerponderzoek is gebruik gemaakt van het Double Diamond Model. De PIW-ers op de vadervleugel van P.I. Veenhuizen, locatie Esserheem zijn geïnterviewd, de onderzoekers hebben zes diensten meegelopen op de vadervleugel, er is deskresearch gedaan en er zijn best practices onderzocht. Deze deelonderzoeken hebben ontwerpeisen opgeleverd voor het product. Met deze ontwerpeisen is een product ontworpen die daarna getest en aangepast is.
Uit het ontwerponderzoek is gebleken dat goede communicatie op de vadervleugel essentieel is. Voornamelijk de communicatie tussen de PIW-er, de gezinsfunctionaris en het afdelingshoofd laat nog wel eens te wensen over. Er wordt een afstand ervaren tussen de verschillende functies en afdelingen. De taakomschrijving en rolduidelijkheid is niet altijd helder. De PIW-ers ervaren te weinig duidelijke kaders en mogelijkheden waarbinnen ze kunnen werken. PIW-ers voelen zich niet betrokken in het vaderschapsplan. Ze zouden graag het vaderschapsplan integreren in hun werkzaamheden.
Het ontwerponderzoek heeft een handreiking voor PIW-ers op de vadervleugel opgeleverd. Deze handreiking is bedoeld om (toekomstige) PIW-ers, gezinsfunctionarissen en afdelingshoofden op de vadervleugel handvatten te geven in het begeleiden van gedetineerde vaders en het draagvlak binnen de P.I. voor de gezinsbenadering te vergroten. In de handreiking wordt beschreven wat de gezinsbenadering is, wat de werkzaamheden van de PIW- ers op de vadervleugel zijn, wat er nodig is aan opleiding en aanvullende scholing, wat er nodig is aan kennis, vaardigheden, houding en competenties en hoe de rolverdeling, verantwoordelijkheid en de communicatielijnen lopen.
Voor een goede samenwerking tussen de verschillende functionarissen die betrokken zijn bij de gezinsbenadering is een periodiek overleg over de implementatie en de uitvoering van de gezinsbenadering belangrijk. In deze overleggen wordt aandacht besteedt aan communicatie, rolverdeling en samenwerking. Dit kan tijdens het teamoverleg en de overleggen over de gezinsbenadering. De handreiking kan dan als leidraad gebruikt worden.
De resultaten van het onderzoek laten zien dat PIW-ers behoefte hebben aan aanvullende scholing in systeemgericht werken en pedagogiek om betere begeleiding te kunnen bieden aan gedetineerde vaders. Er is al gestart met de ontwikkeling van een opleiding die aansluit bij deze behoefte. Uit de interviews met de PIW-ers op de vadervleugel in Esserheem is naar voren gekomen dat zij graag meer betrokken willen worden in het vaderschapsplan, zodat zij hier op de afdeling ook aandacht aan kunnen besteden in de begeleiding van de vaders. Daarnaast is het van belang dat PIW-ers van toekomstige vadervleugels worden uitgewisseld met PIW-ers op bestaande vadervleugels zodat zij hun kennis over kunnen dragen en van elkaar kunnen leren om de vadervleugel te optimaliseren.