Samenvatting

Ongeveer 3% van de totale hoeveelheid water op aarde is zoet water. Van al dit zoete water op aarde is slechts 0,36% beschikbaar voor menselijke consumptie. Mensen onttrekken al lange tijd water uit ondergrondse bronnen, maar in de afgelopen eeuw is het gebruik van water zodanig toegenomen dat de onttrekking sneller gaat dan de aanvulling ervan. Het grondwaterpeil is in veel gebieden al behoorlijk afgenomen en door diverse verontreinigingsbronnen en inlaat van zeewater wordt steeds meer water in drinkwaterputten onbruikbaar. Het wordt dus steeds van groter belang om weloverwogen om te gaan met water.
In Nederland verbruikt de gemiddelde inwoner ongeveer 135 liter per persoon per dag. Voor het overgrote deel wordt dit gebruikt voor toepassingen waarvoor eigenlijk helemaal geen drinkwaterkwaliteit noodzakelijk is. In plaats van drinkwater zouden we voor die 50% ook gefilterd regenwater kunnen gebruiken. Een systeem wat gebruik maakt van regenwater wordt in de praktijk een grijswatersysteem genoemd.

Het doel van deze studie is aan te tonen dat drinkwaterbesparing door het toepassen van een grijswatersysteem ondanks tegenvallende proefprojecten in Nederland wel degelijk levensvatbaar is, en in de toekomst wellicht bittere noodzaak.

Interessant voor deze studie is de situatie in onze buurlanden ten aanzien van het stimuleren en toepassen van grijswatersystemen. Als een particulier of bedrijf in Duitsland een gecertificeerd wateropvangsysteem toepast, wordt vrijstelling van betaling van rioolrecht en vermindering van de heffing voor afvalwaterzuivering gegeven. Daarmee is de investering in een grijswatersysteem binnen een paar jaar terugverdiend. De Belgische overheid heeft voor het Vlaamse gewest een besluit genomen waarin bij de bouw van zowel woningen als utiliteitsgebouwen een buffercapaciteit opgenomen moet worden voor de opvang van regenwater in verband met de hoogte van de grondwaterstand. Vele Belgische gemeenten voorzien een premie voor een hemelwaterput. Het Vlaamse gewest geeft eveneens een subsidie.

De Nederlandse overheid onderschrijft in de Vierde Nota Waterhuishouding het belang om schoon regenwater vast te houden, zowel op kleine schaal (particulieren) als op grote schaal.
In Nederland komt de toepassing van grijswatersystemen echter nog niet echt van de grond. In mijn werk heb ik een tweetal keer te maken gehad met de implementatie van een grijswatersysteem. Ik kan beide projecten scharen onder de categorie ‘tegenvallende grijswatersysteem projecten in Nederland’, wat vooral te maken had met onvoldoende kennis van de toe te passen systemen. In 1999 zijn door het Ministerie van VROM zes proefprojecten aangewezen aangaande de invoering van een huishoudwatersysteem. Uiteindelijk zijn de proefprojecten om een aantal redenen stopgezet, maar het onderzoeksrapport van VROM met de resultaten en aanbevelingen geeft mijns inziens voldoende handvaten voor een succesvol vervolg.

Zo kunnen we ons beter eerst richten op individuele systemen zoals in de ons omringende landen, in plaats van hele wijken te voorzien van een grijswatersysteem. Dergelijke systemen zijn veel lastiger beheersbaar en kwetsbaar bij het maken van een fout. Bovendien zijn er inmiddels veel betere filtersystemen op de markt die een goede kwaliteit van het grijswater garanderen. Daarbij is het verstrekken van goede informatie aan de gebruikers belangrijk. En hoewel de milieuwinst per huishouden dan misschien beperkt is, maken vele huishoudens samen op den duur toch een verschil. Tenslotte moet de verantwoordelijkheid van het invoeren van grijswatersystemen niet bij de waterleidingbedrijven liggen, maar bij de overheid. Het waterleidingbedrijf heeft andere, veelal economische belangen terwijl het belang van de overheid meer op duurzaamheid is gericht.

Wil het toepassen van een regenwatersysteem in Nederland kans van slagen hebben, dan zal in een vroeg stadium van het bouwproces aandacht voor dit systeem gevraagd moeten worden. Er zal bepaald dienen te worden of de economische aspecten opwegen tegen de milieutechnische aspecten en de doelstellingen dienen bepaald te worden. Hulp vanuit de overheid door regelgeving zou wenselijk zijn, maar is vooralsnog niet concreet aanwezig. Derhalve zal per project gekeken dienen te worden of het implementeren van een regenwatersysteem draagkracht heeft. Het door mij opgestelde stappenplan kan daarbij een handig hulpmiddel zijn:

1. Het bepalen van het inrichtingsmodel aan de hand van de specifieke hydrologische eigenschappen van een plangebied.
2. Aan de hand van vijf mechanismen de behandelingswijze bepalen.
3. Bepalingen in het wettelijke - en juridische kader.
4. Bepalen van het toe te passen systeem.
5. Kostenindicaties weergeven.

Aan de hand van de specifieke hydrologische eigenschappen van het plangebied, kan gekozen worden voor het benutten, infiltreren, scheiden, vasthouden en/of afvoeren van regenwater. Elk van deze mogelijkheden heeft zijn eigen technische oplossingen zoals een waterbenuttings¬installatie, vegetatiedak, greppel of rioolstelsel. Bij het anders omgaan met hemelwater staat het afkoppelen van verhard oppervlak centraal. Zoals uit deze studie blijkt, zijn er mijns inziens geen wettelijke regelingen of juridische randvoorwaarden die het afkoppelen van regenwater in de weg staan, mits aan een aantal milieuhygiënische en technische eisen wordt voldaan en overleg wordt gevoerd met de waterbeheerders. Welk systeem er vervolgens wordt toegepast is afhankelijk van de feitelijke situatie en gewenste c.q. mogelijke technische oplossingen. Een indicatie van de kosten zal uiteraard ook een rol spelen in de keuze, waarbij de opbrengsten (waterbesparing) en voordelen voor het milieu zeker niet vergeten mogen worden. Aan de hand van een pilotproject laat ik zien hoe het stappenplan in de praktijk kan worden toegepast.

Alle factoren in ogenschouw genomen denk ik dat een implementatie van een grijswater¬systeem in nieuwbouw projecten zeker levensvatbaarheid kan hebben. Vaak is het zo dat als de eerste stappen eenmaal zijn gezet, de rest vanzelf volgt. Ik bedoel hiermee dat het systeem op den duur ook in bestaande situaties (verbouw, renovatie, e.d.) toegepast zou kunnen worden.

Ik denk met deze studie aangetoond te hebben dat toepassing van een grijswater¬systeem in Nederland geen doodgeboren kindje is. Een regenwatersysteem verdient naar mijn stellige overtuiging een nieuwe kans in Nederland. Laten we echter niet dezelfde fout maken door het 'groots' aan te pakken, maar laten we beginnen op een kleinere basis, waarbij samenwerking met, en kennis van zaken van alle betrokken partijen (gebruikers, installateurs e.d.) wel een must is. Een stimulans vanuit de overheid, in de vorm van bijvoorbeeld regelgeving, voorlichting en subsidies en druk op het bedrijfsleven, is daarbij onontbeerlijk. Laten we nú beginnen met de implementatie van grijswatersystemen en niet afwachten tot het 'bittere noodzaak' is.