Samenvatting

In het kader van het maatschappelijke belang (ver)koopt en (ver)huurt de gemeente Helmond dagelijks grond aan natuurlijke personen en/of rechtspersonen. Hiervoor verricht de gemeente privaatrechtelijke rechtshandelingen, namelijk het sluiten van overeenkomsten. Rond 1850 was het gebruikelijk dat de gemeente zelf kon kiezen welke weg zij wilde bewandelen ten aanzien van haar publieke doeleinden. Echter, zij mag tegenwoordig niet zonder meer gebruik maken van haar privaatrechtelijke bevoegdheden om haar publieke doeleinden te verwezenlijken. Zij dient in bepaalde gevallen namelijk de publiekrechtelijke weg te bewandelen.
Het probleem is dat de afdeling Grondzaken van de gemeente Helmond niet duidelijk voor ogen heeft wanneer zij privaatrechtelijke rechtshandelingen mogen verrichten en wanneer op grond van het publiekrecht geopereerd dient te worden. De vraag die in dit onderzoek centraal staat, luidt: 'In hoeverre kan de afdeling Grondzaken van de gemeente Helmond privaatrechtelijke rechtshandelingen verrichten?'
Uit onderzoek blijkt dat de Hoge Raad sinds 1990 de vrije keuze, om te kiezen voor de publiekrechtelijke of privaatrechtelijke weg, aan beperkingen heeft onderworpen door middel van het bekende Windmill-arrest. Hierin heeft de Hoge Raad 'de leer van de onaanvaardbare doorkruising' oftewel de 'doorkruisingsleer' vastgelegd. Deze leer bestaat uit enkele stappen, welke als basis dienen voor het antwoord op de vraag in hoeverre de afdeling Grondzaken privaatrechtelijke rechtshandelingen mag verrichten.
Ten eerste dient gekeken te worden of de betrokken publiekrechtelijke regeling voorziet in een antwoord op de vraag of de privaatrechtelijke bevoegdheid is toegestaan of dat uitsluitend op basis van het publiekrecht gehandeld moet worden. Ten tweede dient afgewogen te worden of de publiekrechtelijke regeling op een onaanvaardbare wijze wordt doorkruist indien gebruik wordt gemaakt van de privaatrechtelijke bevoegdheid (doorkruisingsformule). Op deze stappen wordt uitgebreid ingegaan in het onderzoeksrapport.
Naast dit theoretische kader wordt de doorkruisingsleer toegepast op praktijksituaties die plaatsvinden op de afdeling Grondzaken. Uit onderzoek blijkt dat deze afdeling in specifieke gevallen wel, al dan niet bepaalde publieke belangen via het privaatrecht mogen reguleren. Daarnaast blijkt dat de stappen niet direct leiden naar een antwoord op de centrale vraag en dat de omstandigheden van het geval de doorslag geven. De afdeling Grondzaken wordt geadviseerd om in de toekomst gebruik te maken van een beslisboom tezamen met een stappenplan, welke de basis van de doorkruisingsleer weergegeven.