Samenvatting

De aanleiding van het praktijkgerichte onderzoek is de handelingsverlegenheid op SBO dr. Bekenkampschool in Groningen. Leerkrachten op deze school hebben aangegeven dat ze zich handelingsverlegen voelen met het impulsieve gedrag van leerlingen met ADHD tijdens de instructie. Omdat SBO dr. Bekenkampschool werkt met het activerende directe instructiemodel en de inspectie heeft aangegeven dat er tijdens de instructie meer rekening moet worden gehouden met de behoeften van de verschillende leerlingen, wil de school meer kennis opdoen over preventieve begeleiding voor leerlingen gediagnosticeerd met ADHD tijdens de instructie. De centrale vraag die voor dit praktijkgerichte onderzoek is opgesteld luidt als volgt: Op welke manier kan er op SBO dr. Bekenkampschool door leerkrachten bij het inzetten van het activerende directe instructiemodel preventief rekening worden gehouden met de leerlingen die gediagnosticeerd zijn met ADHD?
Om de centrale vraagstelling te beantwoorden werd er ten eerste een literatuuronderzoek gestart om kennis op te doen over ADHD, het activerende directe instructiemodel en preventieve begeleiding. ADHD is een afkorting van Attention Deficit Hyperactivity Disorder, wat in het Nederlands vertaald wordt met een aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (Van Lieshout, 2009). De diagnose ADHD wordt beschreven in het DSM-IV en beschrijft de symptomen op gedragsniveau: impulsiviteit, hyperactiviteit en onoplettendheid (Johnson, 2011). De meest effectieve manier om de symptomen van ADHD te onderdrukken is de combinatie medicatie met cognitieve gedragstherapie (Chronis, Jones & Raggi, 2006). Gedragstherapie start altijd met psycho-educatie. Hierbij doen de leerkrachten kennis op over de stoornis, maar leren zij ook nieuwe vaardigheden aan. Het is daarbij belangrijk dat er een goede samenwerking is tussen de ouders en de leerkracht (Van Lieshout, 2009). Binnen de instructie kan er door de leerkracht preventieve begeleiding worden geboden voor leerlingen gediagnosticeerd met ADHD. De instructie wordt op de Bekenkampschool gedaan volgens het activerende directe instructiemodel. Het activerende directe instructiemodel bestaat uit de volgende zeven instructiefasen: terugblik, oriëntatie, uitleg, begeleide inoefening, zelfstandige verwerking, evaluatie en terug- en vooruitblik. Binnen het activerende directe instructiemodel zijn er aan aantal interventies die van positieve invloed zijn op de leerprestaties van leerlingen: het aanbrengen van structuur in de klas, het scheppen van voorwaarden voor een optimale leersituatie en het ontwerpen en uitvoeren van individuele beloningsprogramma's (Pelham et al., 2000).
Na het literatuuronderzoek werd het praktijkgerichte deel van het onderzoek uitgevoerd. Hiervoor zijn verschillende instrumenten ontworpen. Na het uitvoeren van het onderzoek, zijn de resultaten verwerkt. Er is onderzocht welke onderwijsbehoeften de leerlingen en welke ondersteuningsbehoeften de leerkrachten hebben binnen het activerende directe instructiemodel. De leerlingen kiezen het vaakst voor de onderwijsbehoeften: betrokken blijven, niet storen van anderen, het afmaken van de taak, wachten op de beurt en herhalen van de lesstof. De leerkrachten kiezen het vaakst voor de ondersteuningsbehoeften: motiveren, vasthouden van de aandacht, betrokken blijven, wachten op de beurt, het afmaken van de taak, niet storen van anderen en herhalen van de lesstof. De behoeften van de leerlingen en de leerkrachten zijn vergeleken met de interventies uit de literatuur. Uit de observaties in de klas kwam naar voren dat de interventies die worden toegepast tijdens de instructie niet alleen toepasbaar zijn voor leerlingen gediagnosticeerd met ADHD, maar ook voor de rest van de leerlingen uit de klas. De interventies die door alle geobserveerde leerkracht worden toegepast zijn: het onmiddellijk en consistent bekrachtigen van de prestaties van de leerlingen en het overdragen van de voorkennis in een paar zinnen. De andere interventies uit de literatuur worden door twee, één of geen enkele leerkracht toegepast.
In het zorgplan van de school wordt geen rekening gehouden met leerlingen met gedragsproblemen zoals ADHD. De school gaat ervan uit dat het pedagogisch klimaat in elke klas goed georganiseerd is, zodat het tegemoet komt aan de structuurbehoeften van alle leerlingen.
Binnen het activerende directe instructiemodel kan er aan de leerkrachten worden aanbevolen om rekening te houden met de behoeften van de leerlingen en van henzelf. Door de behoeften te vergelijken met de interventies uit de literatuur kunnen de leerkrachten preventieve begeleiding bieden. Verder wordt er aanbevolen aan de leerkrachten om goed op de hoogte te zijn van de invulling van de fasen, zodat ze weten wat ze van de leerlingen kunnen verwachten. Buiten het activerende directe instructiemodel kan er aan de leerkrachten worden aanbevolen om goed op de hoogte te zijn van de effecten van medicatiegebruik en om de samenwerking met ouders voort te zetten. Aan de directie van de school wordt aanbevolen om in het zorgplan op te nemen waar een goed pedagogisch klimaat aan moet voldoen om rekening te kunnen houden met leerlingen met gedragsproblemen als ADHD.