Samenvatting

Dit document betreft het verslag van een onderzoek naar voormalige Joodse begraafplaatsen in Nederland.
Het onderzoek is uitgevoerd met het oog op het voorkomen van verstoring en het beschermen van Joods
funerair erfgoed. Recente incidenten tijdens graafwerkzaamheden zijn de aanleiding voor dit onderzoek.
Tijdens graafwerkzaamheden zijn menselijke resten aangetroffen op locaties van voormalige
begraafplaatsen waarvan werd aangenomen dat zij volledig geruimd waren. Het probleem is dat niet overal
in Nederland op dezelfde manier werd en wordt omgegaan met locaties van (voormalige) Joodse
begraafplaatsen. Vanwege de gebrekkige registratie en documentatie van ruimingen, zijn risico???s ontstaan
voor de naleving van de Joodse religieuze wetgeving.
De hoofdvraag luidt: ???Welk advies kan worden gegeven aan gemeenten in Nederland waarbinnen de
gemeentegrens een geruimde of verdwenen Joodse begraafplaats ligt????. Ter beantwoording van deze vraag
zijn tien deelvragen geformuleerd, waarin onder meer aandacht is besteed aan de definitie en kenmerken
van Joodse begraafplaatsen, de historische ontwikkeling van deze begraafplaatsen in Nederland, relevante
wet- en regelgeving en de wensen van de orthodoxe en liberale Joodse gemeenschappen.
Het onderzoek is uitgevoerd door middel van bureauonderzoek, analyse van historische en archeologische
bronnen en interviews met experts, waaronder rabbijnen en archeologen. In totaal zijn twee??ntachtig
voormalige Joodse begraafplaatsen onderzocht. Daarbij is vastgesteld dat niet alle ruimingen volledig of
conform de Joodse religieuze voorschriften zijn uitgevoerd en dat voormalige begraafplaatsen vaak
onvoldoende zijn opgenomen in archeologische verwachtingskaarten.
Uit het onderzoek blijkt dat de Joodse wet het ruimen van graven in beginsel verbiedt, behoudens enkele
uitzonderingen zoals dreigende ontheiliging of natuurlijke bedreigingen. Orthodoxe Joodse
gemeenschappen hechten groot belang aan strikte naleving van deze voorschriften, terwijl binnen liberale
gemeenschappen beperkte ruimte bestaat voor individuele wensen, mits binnen de kaders van de traditie.
Op basis van de onderzoeksbevindingen zijn aanbevelingen geformuleerd, waaronder het systematisch
registreren van voormalige Joodse begraafplaatsen en het raadplegen van archeologen bij ruimingen en
herbegravingen. Hiermee wordt beoogd bij te dragen aan de bescherming van Joods funerair erfgoed en het
respecteren van religieuze en wettelijke vereisten bij toekomstige graafwerkzaamheden en eventuele
ruimingen.