Samenvatting

Lesgeven in het vmbo vraagt om het creëren van een sterk pedagogisch leerklimaat, in een leeromgeving die sociaal, cultureel en didactisch gelaagd is. Aan het begin van hun loopbaan voelen startende kunstdocenten zich vaak niet pedagogisch toegerust om in het vmbo les te geven. In vakliteratuur over kunstonderwijs ligt de nadruk vaak op didactiek en inhoud, en biedt pedagogiek doorgaans minder praktische handvatten. Dit onderzoek richt zich op de vraag: Wat is kenmerkend voor het pedagogisch handelen van kunstdocenten om een verbindend en uitdagend leerklimaat te creëren in het vmbo?
Op basis van literatuur wordt beschreven hoe een verbindend en uitdagend leerklimaat tot stand kan komen. Docenten kunnen een verbindend leerklimaat creëren door te investeren in de relatie met hun leerlingen, door gedragsverwachtingen en kaders duidelijk aan te geven en te bewaken en door spelgevoel te ontwikkelen. Verbinding komt ook tot stand als de docent zichzelf als rolmodel voor het kunstenaarschap opstelt, de klas als een leergemeenschap ziet en met collega’s een sterk team vormt. In een uitdagend leerklimaat hebben docenten hoge verwachtingen van hun leerlingen, geven zij hen uitdagende opdrachten en didactische feedback op inhoud en artistiek proces.
Voor dit onderzoek zijn zeven ervaren vmbo-docenten beeldende vorming geobserveerd tijdens hun lessen en geïnterviewd over hun pedagogische aanpak.

De resultaten leiden tot vijf pedagogische strategieën: 1) Grijp iedere mogelijkheid tot verbinding aan; 2) Draag gedragsverwachtingen uit; 3) Geef ruimte aan leerlingen; 4) Zwengel het werkproces aan; en 5) Zet routines in rond het werken in het kunstlokaal.

De resultaten laten zien dat er een spanningsveld bestaat tussen verbinden en uitdagen: waar veel verbinding is, is soms minder uitdaging, en omgekeerd. Een wisselwerking tussen pedagogiek en didactiek kan hier de sleutel zijn, bijvoorbeeld door open opdrachten die zowel verbinding als uitdaging faciliteren. Ook kunnen kunstdocenten worden aangemoedigd hun artistieke vermogen te verbinden aan hun pedagogisch handelen.
Dit onderzoek beoogt steun te geven aan startende kunstdocenten en zet het pedagogisch handelen in de vmbo-kunstklas in het licht.