Samenvatting

In Nederland is men binnen de kerken volop bezig om kerkdiensten aantrekkelijker te maken en zijn er creatieve ontwikkelingen om gemeenteleden bij de diensten te betrekken. Zo is er ruwweg een indeling te maken naar de predikant helpen bij de voorbereiding, samen met de predikant voorbereiden en uitvoeren of gemeenteleden die de dienst vormgeven en zich laten ondersteunen door de predikant. In dit verslag beschrijf ik hoe vier kerkelijke gemeenten omgaan met actieve participatie van gemeenteleden tijdens de zondagse viering en de voorbereiding daarop. Door met twintig mensen uit die gemeenten te spreken heb ik een goed beeld gekregen welke factoren van invloed op zijn participatie van gemeenteleden rondom de zondagse vieringen en wat de specifieke rol van leiderschap in dit verband is. Ook heb ik tien vieringen bijgewoond en geobserveerd en heb ik van de gemeenten beleidsdocumenten bestudeerd.

Uit mijn onderzoek blijkt dat er veel factoren zijn die van invloed zijn of een gemeente participatie wil en hoe dit dan in de praktijk vorm krijgt. De vier gemeenten gaan hier ook verschillend mee om. Een eenduidige beschrijving is niet te geven. Het begint ermee of een gemeente wel of geen participatie wil. Is er een visie op participatie dan blijkt dit door te werken in de structuur en systemen binnen de gemeente. Ook krijgt deze vorm in de voorbereiding en tijdens de viering. Is er geen geëxpliciteerde visie dan blijkt dat participatie meer op ad hoc basis plaatsvindt met wisselende doelen en verschillende resultaten. Een visie volgt veelal uit de identiteit van de gemeente. Is participatie de identiteit van de gemeente dan
heeft dat tot gevolg dat andere elementen binnen de gemeente, zoals onder meer leiderschap, klimaat of structuur, daarop afgestemd worden.

Participatie van gemeenteleden is in belangrijke mate afhankelijk van de eigen rolopvatting van de predikant. Is deze rolopvatting ‘dat de dominee de dienst uitmaakt’ dan komt participatie niet of moeizaam tot stand. Is de rolopvatting van de predikant begeleidend en regisserend dan kan participatie makkelijker tot stand komen. Hoe participatie dan tot stand komt is weer afhankelijk van andere factoren, zoals ruimte, creativiteit en liturgie.

Het is van belang dat participatie opgenomen is in beleidsdocumentatie. Hierin worden vragen beantwoord als waarom wil je participatie als gemeente, wat verstaat een gemeente er onder en hoe krijgt het vorm? Antwoorden op dergelijke vragen geeft een kerkenraad de mogelijkheid hierop te sturen en te evalueren. Het ‘dwingt’ een gemeente om dan ook daadwerkelijk handen en voeten aan participatie te geven en maakt het op die manier niet afhankelijk van een predikant.