Samenvatting

In schooljaar 2014-2015 zijn op basisschool X een nieuwe missie en visie gevormd, waarbij de eigen verantwoordelijkheid van leerlingen een belangrijk speerpunt is. Bij deze verantwoordelijkheid hoort: zelf beslissingen nemen, het eigen leerproces bewaken en bewust zijn van- en verantwoordelijkheid nemen voor het eigen gedrag (Schoolgids Basisschool X, 2014). Om beter aan te kunnen sluiten bij de visie van basisschool X is het van belang dat leerkrachten in staat zijn om leerlingen zelfregulerende vaardigheden te laten ontwikkelen. Bij zelfregulering gaat het om het vermogen van iemand om doelgericht en passend gedrag te kunnen realiseren (Thijs, Fisser & Hoeven, 2014) en bestaat uit verschillende aspecten, zoals het stellen van realistische doelen en prioriteiten, doelgericht handelen en toezicht houden op het eigen leerproces (Voogt & Roblin, 2010). De leerkracht kan leerlingen sturen en steunen, zodat zij zelfregulerende vaardigheden kunnen ontwikkelen (Jolles, 2007). Nadat vanuit eerdere gesprekken met leerkrachten en bevindingen van een externe partij werd geconcludeerd dat het onderwijs op basisschool X voornamelijk leerkrachtgestuurd is, ontstond de wens om te onderzoeken in welke mate de leerkrachten op de basisschool bijdragen aan de ontwikkeling van zelfregulerende vaardigheden bij leerlingen.
In de theoretische onderbouwing van het onderzoek worden drie concepten onderscheiden: zelfregulering, leerstrategieën en scaffolding. De definitie van zelfregulering, die in dit onderzoek gehanteerd wordt, is: de capaciteit van een persoon om doelgericht een taak of proces te voltooien, het geleerde in diverse situaties toe kunnen passen en het nemen van verantwoordelijkheid voor eigen handelen (Thijs et al., 2014). De leerling dient daarbij een actieve rol aan te nemen in het leerproces (Zimmerman, 2002). De leerkrachten kunnen leerlingen stimuleren om zelfregulerende vaardigheden te ontwikkelen, door hen bepaalde leerstrategieën aan te leren. Leerstrategieën zijn concrete handelswijzen van leren, die het leren vergemakkelijken en die leerlingen weloverwogen kunnen inzetten om zelfstandig te leren (Kostons, Donker & Opdenakker, 2014). Door het inzetten van scaffolding kan de leerkracht leerlingen voorzien van passende ondersteuning en begeleiding bij het ontwikkelen van zelfregulerende vaardigheden en het eigen maken van leerstrategieën (Pol, Volman & Beishuizen, 2010). Scaffolding is het aanbieden van hulp op maat aan leerlingen, volgens vier vaste stappen, met als doel het overdragen van de verantwoordelijkheid van het leren of voor een taak, naar de leerlingen zelf (Pol, 2012).
De leerkracht speelt een grote rol in het creëren van onderwijs, waarbij leerlingen de mogelijkheid krijgen zelfregulerende vaardigheden te ontwikkelen en zich leerstrategieën eigen te maken. Vandaar dat de onderzoeksvraag die centraal staat in dit onderzoek, luidt: Hoe geven leerkrachten op basisschool X vorm aan het ondersteunen van leerlingen in het ontwikkelen van zelfregulerende vaardigheden? Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden werd data verzameld door achtereenvolgens interviews af te nemen bij vier respondenten en observaties uit te voeren bij acht respondenten. De data werd geanalyseerd en omgezet in resultaten, waaruit geconcludeerd kon worden dat er in de huidige situatie nog onvoldoende kennis is bij leerkrachten over het concept zelfregulerend leren en zij nog onvoldoende ondersteuning bieden aan leerlingen om zelfregulerende vaardigheden te kunnen ontwikkelen. Het belang van zelfregulerend leren wordt wel gezien door leerkrachten en zij geven met name aan de wens te hebben het onderwijs meer te kunnen personaliseren en schoolbreed meer aan de slag te willen gaan met doelstellingen van leerlingen. Het belangrijkste advies in dit rapport bestaat uit drie stappen: het wegnemen van misconcepties bij leerkrachten, het begeleiden van leerkrachten bij het inzetten en aanleren van leerstrategieën en het begeleiden van leerkrachten bij het bieden van hulp op maat. De winst van dit advies is dat leerkrachten zich bewust worden van de vormen van begeleiding die zij leerlingen kunnen bieden om hen zelfregulerende vaardigheden aan te leren.