Samenvatting

Samenvatting In het voorjaar van 2012 heb ik een experimentonderzoek verricht naar het effect van klein kleuren en arceren op de buig-strekbeweging van de schrijfvingers. Daarnaast is de praktische haalbaarheid van deze werkvorm met vier vierjarigen op een reguliere basisschool uitgeprobeerd. Uitgangspunt en directe aanleiding waren de twijfel bij ervaren groepsleerkrachten of vierjarigen het kleuren van kleine rondjes met dunne kleurpotloden wel zouden kunnen uitvoeren. De werkvorm 'klein kleuren en arceren' is door Scholten en Hamerling ontwikkeld. Zij benadrukken bij de uitvoering het belang van de driepunts pengreep en het voortdurend en consequent corrigeren hiervan door de leerkracht als enige manier om het gestelde doel te bereiken. Bestudering van recent wetenschappelijk onderzoek (Overvelde, et al., 2011) wijst uit dat op meerdere manieren bevorderen van de handvaardigheid ter voorbereiding op het hanteren van schrijfgereedschap belangrijk is. Naar aanleiding van de bestudering van de werkvorm 'klein kleuren en arceren' rees de vraag of deze werkvorm in een reguliere onderwijssituatie toepasbaar is. Uit de literatuurstudie is naar voren gekomen dat de werkvorm bruikbaar is omdat de opdracht 'kleur binnen de lijntjes' de gewenste actie van de schrijfvingers lijkt uit te lokken. Om met succes kleine vakjes in te kleuren wordt de leerling gedwongen tot nauwkeurig werken. Van voortdurende en consequente correctie door de leerkracht kan in een onderwijssituatie met één leerkracht en 24 leerlingen echter geen sprake zijn. Omdat de opdracht nauwkeurig werken uitlokt, past feedback op de uitvoering van de pengreep alleen in de cognitieve (instructie) fase van het leerproces (Fitts en Posner, 1967 in Nijhuis-van der Sanden, 2006). Wordt het gewenste gedrag vertoond (pengreep, kleuren met kleine rondjes) dan kan de feedback gericht worden op het resultaat van de handeling: het binnen de lijntjes kleuren. De groepsleerkracht geeft er de voorkeur aan de extra oefenvorm ter voorbereiding op het schrijven in te passen in de werklessen waarbij de leerlingen in groepjes van vier aan verschillende taken werken. Om vergelijken mogelijk te maken is het onderzoek uitgevoerd met één groep van vier vierjarigen en één controlegroep van vier vierjarigen. De experimentgroep kreeg na het geven van de instructie de opdracht zelfstandig verder te werken. Met de vierjarigen uit de controlegroep zijn geen extra opdrachten gedaan. Aan het begin en na afloop van de oefenperiode zijn beide groepjes geobserveerd tijdens een kleurtaak en is hun handvaardigheid gemeten met behulp van een test. Uit de onderzoeksresultaten zijn de volgende conclusies naar voren gekomen: • De vierjarigen uit de experimentgroep kunnen na instructie zelfstandig werken aan een opdracht klein kleuren en arceren • Drie van de vierjarigen uit de experimentgroep volbrengen na de oefenperiode het kleuren binnen de lijntjes met kleine ronde kleurbewegingen met goed resultaat • De taak was voor één vierjarige uit de experimentgroep te moeilijk omdat hij de driepunts pengreep tijdens de kleurtaak niet kon volhouden. Het lukte wel met grote, maar niet om met kleine rondjes te kleuren. • Bij één leerling uit de experimentgroep is bij de meting na afloop van de oefenperiode de buig-strekbeweging van de schrijfvingers zichtbaar • De kinderen in dit onderzoek kwamen niet zelf op het idee om met kleine rondjes te kleuren • Door het kleuren met kleine rondjes lukt het kinderen nauwkeurig te werken De bevindingen uit dit praktijkonderzoek komen overeen met de uitspraken van leerkrachten van andere scholen die al ervaring hebben opgedaan met klein kleuren en arceren: 'het kan wel maar niet met alle kinderen'. De groepsleerkracht van de onderzoeksschool is verrast door de uitkomst van het onderzoek en gaat klein kleuren en arceren toevoegen aan het onderwijsprogramma ter voorbereiding op het schrijven. De werkvorm zal gedaan worden met kinderen die de driepunts pengreep tijdens de kleurtaken enige tijd kunnen volhouden. Lukt dit niet dan worden eerst nog andere oefeningen gedaan om de handvaardigheid ter voorbereiding van de hand op het hanteren van schrijfmateriaal te verbeteren.