Samenvatting

Er zijn binnen het basisonderwijs leerkrachten die minder werkplezier ervaren als gevolg van gedragsproblematiek binnen de klassensituatie. Een toename van gewenst gedrag kan van invloed zijn op het werkplezier van leerkrachten. Om die reden werd onderzocht welke interventies de leerkrachten van groep 5/6 in konden zetten om de sociale competentie ‘besef hebben van jezelf’, binnen de klassensituatie, zodanig te versterken dat bij twee leerlingen meer gewenst gedrag waarneembaar werd. De strategie die bij dit onderzoek werd gebruikt was actieonderzoek. Actieonderzoek is erop gericht om, bewust (te ontwikkelen) interventies in te zetten met als doel om de praktijk te verbeteren. Door interventies in te zetten op basis van literatuuronderzoek, leerlingen te interviewen en door de inzet van interventies te observeren werd gekeken welke interventies positief bijdroegen aan de versterking van de competentie ‘besef hebben van jezelf’. En of de versterking van deze competentie leidde tot gewenst gedrag. Hiervoor zijn de volgende interventies ingezet: therapeutische interviews, leerkracht - leerling interactievragenlijsten, het benoemen van gewenst gedrag en cognitieve gedragsmodificatie in de vorm van ‘De Beertjesmethode’, ook wel de ‘stop-denk-doe strategie’ genoemd. Hierbij bleken vooral de therapeutische interviews van waarde te zijn, deze manier van interviewen stelde de leerlingen in staat om mee te denken over het (gedrags-) veranderingsproces. De leerlingen gaven hierbij zelf aan wat zij nodig hadden om hun zelf gestelde (gedrags-)doelen te bereiken. ‘De Beertjesmethode’ bleek op basis van de literatuur een geschikte interventie te zijn om de (gedrags-)doelen te bereiken en te werken aan de competentie ‘besef hebben van jezelf’. Eén leerkracht gaf hierbij aan niet goed te weten hoe dit in praktijk moest worden gebracht. Het aanleren van de ‘stop-denk-doe strategie’ leidde niet tot versterking van de competentie ‘besef hebben van jezelf’. Tijdens het onderzoek bleek dat er meer tijd nodig was om de leerkrachten te begeleiden bij het aanleren van de strategie. Het belang van de rol van de leerkracht en de (leer-)omgeving bleek hieruit. De begeleiding van de leerkrachten was erop gericht om de leerkrachten te leren reflecteren op de eigen grondhouding om van daaruit het denken in mogelijkheden te stimuleren. ‘De Klimaatschaal’ kwam uit het onderzoek naar voren als een geschikte interventie om op het eigen gedrag te reflecteren. Reflectie op de resultaten van ‘De Klimaatschaal’ leidde tot de inzet van de interventie ‘het benoemen van gewenst gedrag’. Tijdens de gestructureerde observaties bleek dat het benoemen van gewenst gedrag positief van invloed was op zowel de werkhouding als op het gedrag van de leerlingen. Het benoemen van gewenst gedrag leek positief bij te dragen aan de sociale competentie ‘besef hebben van jezelf’. De begeleiding van de onderzoeker maakte dat de leerkrachten na het onderzoek met meer bewustzijn voor de klas stonden.