Samenvatting

Sinds 2021 is er een wettelijke verplichting voor scholen om burgerschap te implementeren in het onderwijs (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2023). In dit onderzoek wil de onderzoeker voor het domein diversiteit onderzoeken of de burgerschapsdoelen concreet en toetsbaar te maken zijn voor leerlingen in profiel 2 & 3 van het voortgezet speciaal onderwijs (VSO). De hoofdvraag die de onderzoeker wil beantwoorden met dit onderzoek luidt als volgt: ‘Hoe kunnen de burgerschapsdoelen binnen het domein diversiteit, binnen profiel 2 & 3 van het voortgezet speciaal onderwijs, concreet en toetsbaar gemaakt worden?’
Het onderzoek is voortgekomen uit de nieuwsgierigheid van de onderzoeker. In de praktijk liep de onderzoeker ertegenaan dat de leerkrachten niet goed weten wat van hen verwacht wordt als het gaat om burgerschapsonderwijs. Om het onderzoek, gezien de tijd, haalbaar te maken, heeft de onderzoeker ervoor gekozen om zich te beperken tot 1 domein: diversiteit. Tijdens de gesprekken op school kwam de onderzoeker tot de vraag: hoe kan dit domein concreet gemaakt worden en hoe kunnen de doelen getoetst worden? Hoe zien de leerkrachten dit? De onderzoeksschool gebruikt op het moment de methode Kwink, maar bij deze methode ontbreekt de toetsing en evaluatie van burgerschap.
Dit onderzoek is een beschrijvend praktijkonderzoek, dat is uitgevoerd op een cluster 3 school in Friesland. Voor het onderzoek gebruikt de onderzoeker drie verschillende onderzoeksmethodes. De onderzoeker gebruikt een enquête onder 15 leerkrachten die werken met de doelgroep (profiel 2 & 3), neemt verdiepende interviews af met één respondent uit de enquête en de directeur van de onderzoeksschool en analyseert zijn data die voortvloeien uit de enquête en interviews.
Met de enquête wilde de onderzoeker de helderheid, haalbaarheid, toepasbaarheid en de mate van toetsing en evaluatie onderzoeken. Met de interviews wilde de onderzoeker achterhalen wat de visies en ervaringen op de burgerschapsdoelen waren.
De burgerschapsdoelen binnen het domein diversiteit die opgesteld zijn door de onderzoeksschool vonden de respondenten haalbaar, helder en realiseerbaar. Toch bleek uit de resultaten dat de burgerschapsdoelen niet werden getoetst en ook niet geëvalueerd. Uit de interviews bleek dat leerkrachten beperkt betrokken waren bij het proces van het opstellen van burgerschapsdoelen en dat toetsing nauwelijks plaatsvindt.
De conclusie uit dit onderzoek is dat de doelen helder afgestemd zijn op de doelgroep, maar er ontbreekt een meetinstrument en een evaluatie. Hierin valt nog veel winst te behalen voor de onderzoeksschool. De uitdaging is om met het team samen keuzes te maken in hoe de doelen vastgelegd en getoetst kunnen worden. Dit zou een mooie vervolgopdracht kunnen zijn voor een werkgroep burgerschap. Ook is het een overweging waard om samen met het team tijdens bijvoorbeeld een studiedag burgerschap keuzes te maken naar aanleiding van de aanbevelingen in dit onderzoek.