Samenvatting

Als studenten van de opleiding logopedie aan de Hogeschool Utrecht hebben wij onderzoek gedaan naar observatie-instrumenten voor het beoordelen van de orale voedingsvaardigheden bij prema-tuur geboren zuigelingen. Het Early Feeding Skills (EFS) Assessment, ontwikkeld door S. Thoyre (2003) staat binnen dit afstudeerproject centraal. Onze opdrachtgever S. Ketting-van der Pijl heeft gevraagd de mogelijkheden van implementatie van het EFS Assessment te onderzoeken op de afdeling Neona-tologie van het Maasstad Ziekenhuis te Rotterdam.
Belang gebruik observatie instrument
Jaarlijks worden in Nederland zo'n 160.000 baby's geboren. Van deze baby's worden er ongeveer 2.250 extreem prematuur geboren, tussen de 24 en 32 weken van de zwangerschap. Dit komt neer op een percentage van 1,4% van de totale geboorten in Nederland (Brink, 2010). Een prematuur geboren zuigeling is nog niet klaar voor het leven buiten de baarmoeder. Op latere leeftijd hebben kinderen die prematuur geboren zijn, in vergelijking met hun leeftijdsgenoten, een grotere kans op het ontwikkelen van gedragsstoornissen, motorische afwijkingen, ADD en voedingsproblemen (Bruinse, 1994). Tevens blijkt dat voedingproblemen in de zuigelingenfase nog lang invloed kunnen hebben op de voedingssituatie op latere leeftijd. Een belangrijke oorzaak van het tot stand komen van voedingsproblemen is dat een zuigeling veel onaangename prikkels in het mondgebied te ver-werken krijgt. Da Costa et al. (2008) beschrijven dat problemen met de voeding bij prematuur gebo-ren zuigelingen het eerste symptoom kan zijn van een aanwezige handicap. Het in kaart brengen van de voedingstoestand van een prematuur geboren zuigeling kan dus de basis vormen voor het ont-dekken van eventuele ontwikkelingsproblemen.
Onderzoeksvragen
Middels literatuuronderzoek wordt een antwoord gegeven op de volgende onderzoeksvraag: 'Wat is de meerwaarde van het Early Feeding Skills Assessment ten opzichte van andere observatie-instrumenten ten aanzien van voedingsgereedheid bij prematuur geboren zuigelingen?'.
In het veldonderzoek wordt antwoord gegeven op de vraag: 'Op welke manier is de toepassing van een observatie-instrument voor het verpleegkundig personeel van de afdeling Neonatologie het meest werkbaar?'.
Literatuuronderzoek
Het Early Feeding Skills (EFS) Assessment, ontwikkeld door S. Thoyre, is een observatie-instrument dat in de Nederlandstalige versie bestaat uit 30 items. Met dit assessment kunnen de orale voedings-vaardigheden van een prematuur geboren zuigeling beoordeeld worden. De zuigeling wordt beoor-deeld op zijn individuele mogelijkheden omtrent de coördinatie van het zuigen, slikken en ademhalen. Dit maakt het een individueel toegespitst instrument waarbij goed kan worden aangeslo-ten op de behoeftes en mogelijkheden van de zuigeling.
Binnen dit afstudeerproject is het EFS Assessment vergeleken met andere observatie-instrumenten voor het in kaart brengen van de orale voedingsgereedheid van de prematuur geboren zuigeling.
De belangrijkste observatieschalen die aan bod komen zijn:
- de Neonatal Oral-Motor Assessment Scale (NOMAS), ontwikkeld door Palmer et al. (1993);
- an evidence based guideline for introducing oral feeding to healthy preterm infants, ontwikkeld door McCain (2003).
Van de besproken en beschikbare instrumenten komt het EFS Assessment naar voren als het meest nauwkeurige en het meest volledige instrument ter beoordeling van de voedingsvaardigheden van de zuigelingen op de afdeling Neonatologie. Een nadeel is echter wel dat het invullen veel tijd in beslag neemt en de formulieren niet praktisch zijn in het dagelijks gebruik.
Veldonderzoek
Naar aanleiding van telefonische vragenlijsten, zijn de 12 grote neonatologiecentra in Nederland benaderd (RIVM, 2007). De volgende uitkomsten zijn verkregen:
Negen van de tien ziekenhuizen zijn actief bezig met het Early Feeding Skills Assessment. Geen van hen gebruikt echter het instrument in de vorm waarin Thorye het ontwikkeld heeft. De manier waar-op Thoyre kijkt naar de voedingsvaardigheden bij prematuur geboren zuigelingen is een werkwijze die het werkveld aanspreekt. Alle ziekenhuizen die kennis genomen hebben van het EFS Assessment zijn geïnteresseerd in het werken met dit instrument en hopen op een toename van uniformiteit in het handelen op de afdeling. Daarnaast hopen ze op afstemming tussen de neonatologiecentra en de perifere ziekenhuizen. Tussen de geïnterviewde ziekenhuizen is weinig samenwerking, terwijl zij allemaal met het assessment (willen gaan) werken. Door middel van deze inventarisatie is inzicht verkregen in de ontwikkeling van de toepassing van het EFS Assessment in neonatologiecentra in Nederland.
In het onderzoek met de medewerkers van de afdeling Neonatologie van het Maasstad Ziekenhuis zijn de wensen en behoeften ten aanzien van een praktische, werkbare toepassing van het EFS Asses-sment in kaart gebracht. Door de medewerkers worden de voedingsmomenten van de prematuur geboren zuigelingen geobserveerd. Hierbij wordt duidelijk dat een groot aantal van de observatie-punten uit het EFS Assessment reeds meegenomen wordt in de beoordeling van de voedingsgereed-heid van de premature zuigeling. Er zijn echter nog belangrijke observatiepunten die niet geregistreerd worden. Uit de resultaten komt naar voren dat de medewerkers per zuigeling tussen de 15 à 30 minuten tijd aan een voedingsmoment kunnen besteden. Tevens speelt de werkdruk van de medewerkers een belangrijke rol. Op de afdeling is in wisselende mate behoefte aan een gestruc-tureerd observatie-instrument om de orale voedingsgereedheid van de zuigeling te observeren.
De behoefte aan een werkbare vorm van het EFS Assessment leeft niet alleen in het Maasstad Zie-kenhuis maar ook bij een groot deel van de neonatologiecentra. Bovendien wordt de wens uitge-sproken om de samenwerking van de specialistische- en de perifere ziekenhuizen ten aanzien van voeding te verbeteren, door hierin uniformiteit aan te brengen.
Advies
Op basis van de resultaten uit het literatuur- en veldonderzoek wordt een advies geformuleerd aan de opdrachtgever, S.J.M. Ketting-van der Pijl, logopedist in het Maasstad Ziekenhuis te Rotterdam:
Het implementeren van het Early Feeding Skills Assessment op de afdeling Neonatologie, in zijn huidige vorm, wordt niet aanbevolen. Redenen hiervoor zijn: onvoldoende beschikbare observatie- en rapportagetijd om het EFS Assessment in zijn geheel af te nemen; het EFS Assessment is niet objectief onderzocht op de betrouwbaarheid en validiteit; het ontbreken van een digitale rapportagemogelijkheid die te verwerken is in het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD).
Uit de resultaten van het veldonderzoek blijkt dat er echter wel behoefte is aan het gebruik van een observatie-instrument voor de beoordeling van de orale voedingsvaardigheden van premature zuigelingen. De hypothese hierbij, is dat het werken met een gestandaardiseerd observatie-instrument, meer uniformiteit in het handelen van de verzorgenden teweeg brengt. De manier waarop S. Thoyre kijkt naar de voedingsvaardigheden bij prematuur geboren zuigelingen is een werkwijze die het werkveld aanspreekt. Wij adviseren onze opdrachtgever een alternatief observa-tie-instrument, geïnspireerd op het EFS Assessment, ontwikkeld door de 'werkgroep orale voeding' van het UMC St. Radboud te Nijmegen: de Checklist Orale Voeding. Dit instrument sluit aan op de wensen en mogelijkheden van het verpleegkundig personeel van de afdeling Neonatologie.