Samenvatting

In heterogene groepen op basisschool De Zonnewijzer in Dronten wordt veel gewerkt met de werkvorm zelfstandig werken. In de dagelijkse praktijk lopen leerkrachten er tegenaan dat een aantal leerlingen moeite heeft met taakgericht zelfstandig werken. Daardoor wordt de instructie en de voortgang van de les verstoord. Het doel van dit onderzoek is om de verzelfstandiging van de leerlingen in heterogene groepen op basisschool De Zonnewijzer te verbeteren tijdens de werkvorm zelfstandig werken. Wat hebben leerkrachten, leerlingen en leeromgeving nodig om de verzelfstandiging van leerlingen te bevorderen?

Om in de praktijk na te kunnen gaan op welke wijze de verzelfstandiging van leerlingen zich ontwikkelt en wat daarvoor nodig is, is in het theoretisch kader onderzocht en onderbouwd wat onder verzelfstandiging van leerlingen wordt verstaan en hoe deze waar te nemen is. Daarnaast wordt beschreven welke rol leerkrachten, welke rol de leeromgeving en welke rol de leerlingen hierin spelen. Wat is er nodig om de verzelfstandiging van leerlingen tijdens de werkvorm zelfstandig werken te bevorderen? Door middel van praktijkgericht onderzoek is met behulp van ontwikkelde onderzoeksinstrumenten (vragenlijsten, observaties, checklist) de huidige praktijk in kaart gebracht wat betreft zelfstandig werken en hun onderwijsbehoeften. Op grond hiervan zijn conclusies en aanbevelingen voor de praktijk weergegeven.

Vanuit leerkrachten en leerlingen heerst een positieve houding ten opzichte van het zelfstandig werken en vinden het belangrijk. Er worden regels toegepast tijdens het zelfstandig werken, hier is geen eenduidig beleid voor alle groepen voor. Om het zelfstandig werken te bevorderen wordt gebruik gemaakt van blokjes, Time timer en nakijkmaterialen. Niet elke leerling beschikt hierover. Leerkrachten begeleiden tijdens het zelfstandig werken risicoleerlingen of geven instructie aan de andere groep. Leerlingen vinden dit vervelend. Door de leerlingen wordt gebruik gemaakt van verschillende strategieën wanneer ze niet verder kunnen met hun werk. Hier ontbreken vaste stappen voor. Leerkrachten en leerlingen benoemen zelf wat volgens hen nodig is om het zelfstandig werken te bevorderen. Dit betreft onder andere meer stilte, koptelefoon, rustige plek, taakbesef, enthousiasme, goed algemeen geldend systeem.

Leerlingen hebben meer training en onderwijs nodig om te leren omgaan met uitgestelde aandacht. Hierin speelt hun verantwoordelijkheidsbesef een rol. Ze moeten weten wat ze moeten doen als ze niet verder kunnen. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van een denkstappenkaart/dagkaart. Daarnaast is het voor leerlingen belangrijk dat ze weten wanneer de leerkracht beschikbaar is. Door middel van vaste rondes (startronde, hulpronde, evaluatieronde) weten leerlingen wat ze kunnen verwachten. Om een eenduidig beleid te hebben tijdens het zelfstandig werken, zijn duidelijke regels voor elke heterogene groep van belang. Dit bevordert de doorgaande lijn binnen de school en leerlingen gaan zich verantwoordelijk voelen. Als laatste is het van belang dat elke leerling beschikt over de toegepaste materialen (blokje, koptelefoon, nakijkmaterialen). Dit zal de rust en structuur bevorderen tijdens het zelfstandig werken op De Zonnewijzer.