Samenvatting

SAMENVATTING Dit onderzoeksrapport geeft antwoord op de centrale vraag: ‘Welke rol speelt de gemeente Amsterdam bij het proces van gentrificatie in haar stad?’ De aanleiding voor dit onderzoek ligt in het feit dat gentrificatie een veelbesproken thema is, maar binnen het debat veel onduidelijkheid bestaat over de invloed van de gemeente op deze ontwikkeling. Bij dit onderzoek is gebruik gemaakt van kwalitatieve en kwantitatieve informatie. De volgende methoden en technieken zijn ingezet: - Verzamelen van bestaande informatie middels een uitvoerig bronnenonderzoek (deskresearch-kwantitatief). - De afname en verwerking van diepte-interviews met een viertal experts over mijn onderzoeksgebied (deskresearch-kwalitatief). Gentrificatie laat zich moeilijk eenduidig definiëren gezien de complexiteit van het begrip. In dit onderzoek is de definitie van Eric Clark (Lund University Department of Human Geography) gebruikt omdat hij alle centrale aspecten omvat en in de meeste wetenschappelijke onderzoeken gehanteerd wordt. Clark’s definitie ziet er als volgt uit: “Gentrificatie is een proces waarbij er een verandering plaatsvindt binnen de populatie van een wijk die inhoudt dat de nieuwe gebruikers een hogere sociale en economische status hebben dan de vorige gebruikers, samenhangend met een verandering van de gebouwde omgeving in de vorm van voorzieningen en woningen door middel van herinvestering in onroerendgoed kapitaal“ Het onderzoek is gestart met het analyseren van hoe het gentrificatieproces zich voltrekt in Amsterdam. Daarna is gekeken naar de machtsinstrumenten en visie van de gemeente omtrent deze ontwikkeling. Vervolgens is de beïnvloeding vanuit de politiek en de rol van de woningbouwcorporaties in kaart gebracht. En tot slot, is onderzocht welke sociologische, economische en demografische ontwikkelingen van invloed zijn. De transformatie van de Amsterdamse Jordaan vanaf de jaren ’70 wordt door de meeste bronnen beschouwd als het startpunt van dit proces in Nederland. Vandaag de dag is een groot deel van de Amsterdamse wijken binnen de ring aan gentrificatie onderhevig. De 19e en begin 20ste eeuwse stadsgordels ervaren momenteel de sterkste sociaaleconomische opwaardering, vanwege hun ligging in de buurt van het centrum en hun veelzijdige aanbod van voorzieningen. In deze stadsgebieden groeit het aantal mensen uit de midden en hogere sociaaleconomische klasse hard. Deze demografische verschuiving gaat gepaard met een toename van ‘hoogwaardige’ voorzieningen en een opwaardering van het vast kapitaal. De populariteit van het gebied binnen de ring zorgt voor veel druk op de woningmarkt. Als gevolg hiervan vindt in de wijken buiten de ring een steeds grotere concentratie plaats van bewoners uit de lagere inkomensklasse. De woningen binnen de ring zijn voor hen immers steeds moeilijker bereikbaar. Gentrificatie zorgt in Amsterdam voor een toename van de tweedeling tussen de wijken binnen de ring en het stadsgebied daarbuiten. De sociaaleconomische opwaardering van Amsterdam wordt door een aantal ontwikkelingen beïnvloed. Nederland is de afgelopen jaren sterk verstedelijkt en in Amsterdam zijn de nieuwe bewoners, ook wel nieuwe stedelingen genoemd, veelal hoogopgeleid en afkomstig uit de midden of hogere financiële klasse. Zij werken voornamelijk in de dienstensector die steeds prominenter aanwezig is. De industriesector kromp de afgelopen decennia daarentegen sterk. Deze ontwikkelingen zorgen voor een verhoogd opleidings- en inkomensniveau van de Amsterdamse bevolking binnen de ring. De gemeente oefent invloed uit op het proces van gentrificatie met een aantal machtsmiddelen. Met haar vergunningen- en bouwbeleid faciliteert ze sociaaleconomische vooruitgang in de wijken binnen de ring. Ze wil hiermee meer talent naar de stad trekken om de Amsterdamse economie verder te doen laten groeien. Ook liet ze volgens afspraak met de woningbouwcorporaties de sociale woningvoorraad krimpen. Een deel van de (voorheen) sociale woningen is overgegaan op vrije sector huur en koop. Door deze overgang en middels nieuwbouw is het aandeel van de koopsector de afgelopen jaren sterk gestegen, voornamelijk binnen de ring. De rol van de gemeente bij stedenbouwkundige ontwikkelingen veranderde de afgelopen decennia behoorlijk. Er kwam meer macht te liggen bij vrijemarktpartijen en de gemeente zag haar invloed verminderen. Ditzelfde geldt voor de rol van woningbouwcorporaties. Ten dele is dit het gevolg van een verschuiving binnen het politieke klimaat naar een neoliberalere insteek. Hieruit voortkomend is de woningmarkt de afgelopen jaren steeds meer geliberaliseerd, mede onder invloed van beleid van het Rijk. Daarnaast heeft de financiële crisis de investeringsmiddelen van de gemeente en de corporaties teruggeschroefd. Het overdragen van macht aan vrijemarktpartijen is ook deels een eigen bewuste keuze van de gemeente. De populariteit van de wijken binnen de ring zorgt op de vrije markt ‘vanzelf’ voor een opwaardering. Hiermee bedoel ik, zonder optreden van de gemeente vindt een sociaaleconomische ontwikkeling plaats. Deze trend sluit grotendeels aan bij de wensen van de gemeente naar een sociaaleconomisch sterkere stad. Door weinig ingrijpen laat zij het proces van gentrificatie deels haar gang gaan. Wel zet zij zich in om een bepaalde mate van diversiteit te behouden. De gemeente en de woningbouwcorporaties hebben afspraken gemaakt om de krimp van de sociale woningvoorraad aan banden te leggen. Diversiteit is volgens de gemeente van belang voor het succes van de stad en zij wil Amsterdam toegankelijk houden voor iedereen. De komende jaren zet de gemeente haar investeringsmiddelen vooral op het gebied rondom de ringweg in. Zij wil hier een soortgelijke ontwikkeling als de wijken binnen de ring op gang brengen. De zogeheten ‘ringzone’ moet profiteren van de nabijheid van de gebieden die al een behoorlijke ontwikkeling hebben doorgemaakt en gehoopt wordt op een domino-effect waarbij de opwaardering overslaat op aangrenzende wijken. Zij wil hiermee het ‘centrummilieu’ naar buiten toe uitbreiden. Dit kan zorgen voor een verlichting van de druk op de binnenstad. De gebieden buiten de ring vereisen meer inzet op stedelijk gebied om opwaardering te realiseren. Hiervoor moet de ontwikkeling van de ringzone eerst goed op gang komen. De toekomstplannen van de gemeente faciliteren het proces van gentrificatie ten dele en zij is hiervan op de hoogte. Het machtsinstrument ‘niet ingrijpen’ dat door de gemeente voornamelijk in de wijken binnen de ring wordt ingezet, zorgt voor een verdere opwaardering van dit gebied vanwege haar ‘goede’ positie op de vrijemarkt. Daarnaast valt te verwachten dat de investeringen in de ringzone daar ook het proces op gang helpen, maar dat deze ontwikkeling voorlopig niet zo snel gaat als in de 19e en begin begin 20ste eeuwse stadsgordels. Het is voor de gemeente wenselijk dat de opwaardering van de stad verder doorzet, al is niet helemaal duidelijk in welke mate. Zij wijst namelijk op een aantal schaduwkanten, zoals het verliezen van diversiteit en ze biedt tegengewicht door de krimp van de sociale woningvoorraad te beperken. Het behouden van diversiteit is van belang voor de populariteit van Amsterdam, zo ondervindt de gemeente. De gemeente is als het ware met zichzelf in een constante strijd beland tussen het stimuleren dan wel afremmen van het proces, waarbij het voordeel de komende jaren naar stimuleren uit lijkt te gaan. SUMMARY Summary This research provides an answer to the central question: "what role does the municipality of Amsterdam plays in the process of gentrification in her city". The reason for this study lies in the fact that gentrification is a much discussed topic in which there is a lot of confusion about the influence of the municipality on this development. In this study both qualitative as quantitative information has been used. The following methods and techniques were applied: - Collecting existing information through a detailed source research (desk research-quantitative). - The collection and processing of in-depth interviews with four experts (desk research-qualitative). The study began by analysing how the gentrification process takes place in Amsterdam. This was followed with a research on the instruments of power and ideas the municipality has regarding this development. Thirdly the influence from politics and the role of housing corporations was looked at. And lastly, the impact that sociological, economic and demographic trends in relation to my topic been examined. It is difficult to unambiguously define gentrification because of the complexity of this concept. This study uses the definition of Eric Clark (Lund University, Department of Human Geography) because it covers all the key aspects and is used in most scientific studies. Clark's definition is: “Gentrification is a process involving a change in the population of land-users such that the new users are of a higher socio-economic status than the previous users, together with an associated change in the built environment through a reinvestment in fixed capital.” Most sources consider the transformation of the Amsterdam inner-city area the Jordaan from the 70s as the starting point of the gentrification process in the Netherlands. At present day, a large part of the Amsterdam districts within the ring highway are subjected to this development. The 19th and early 20th century urban city belts are currently experiencing the strongest economic and social upgrading, mainly because of their location near the city centre and their wide range of services. In these urban areas, the number of inhabitants from the middle and upper social-economic classes grows rapidly. This demographic shift is accompanied by an increase in 'quality' services and an upgrade of the fixed capital. Because of the popularity of the area within the ring there’s a lot of pressure on the housing market. This results in an increasing concentration of people from the lower income groups in the neighbourhoods outside the ring area. The houses in the ring area are growingly less accessible for them. Gentrification in Amsterdam increases the dichotomy between the districts within the ring area and the urban area outside the ring highway. The social-economic valuation of Amsterdam is influenced by a number of developments. The Netherlands is highly urbanized in recent years and the new residents of Amsterdam, also known as urban city dwellers, are often highly educated and middle or upper financial class households. They mainly work in the service sector that has become more prominent in recent decades. This development is linked to a strong decline of the industry and the jobs available in that sector. These developments provide an increase of the level of education and income of the population of Amsterdam inside the ring area. The municipality has Influence on the process of gentrification through multiple power instruments. She facilitates social-economic progress in the areas within in the ring through her license and construction policies, to attract more talent to the city. Under agreement with the housing associations she has also shrank the social housing sector. A share of the (former) social housing sector is transited in free sector rent en the owner-occupied sector. Through this transition and through the construction of new houses the owner-occupied sector inside the ring area has grown sharply in recent years. The role of the municipality in urban development changed considerably in recent decades. The influence of the municipality decreased and more power was placed under free market parties. The housing associations went through a comparable development. This is partly the result of a shift in the political climate. Linked to this progress is the increasingly liberalisation of the housing market in recent years, in some degree as a result of government policy. In addition, the investment resources of the municipality and the corporations were reduced by the financial crisis. The transfer of power to free market parties has been partly the own (deliberate) choice of the municipality. The upgrade of the districts within the ring area on the free market will go 'by itself' because of its popularity. This saying, a social-economic development occurs when the local authorities don’t intervene. This trend is largely in line with the wishes of the municipality. Because of her pocketsize intervention the process of gentrification can partially take its course. She is however committed to maintain a certain degree of diversity in the city. The municipality and the housing associations agreed on restricting the decrease of the social housing sector. The diversity of the community is important for the success of the city and the municipality wants to keep Amsterdam accessible to everyone. . The coming years, the municipality is focusing her investments mainly on the area around the ring highway (ringzone). She wants to initiate similar trends in this district as what occurred within the ring area. The ringzone should benefit from the proximity of the areas that already undergone a considerable development and the municipality is hoping for a domino effect in which the upgrading spreads out to neighbouring districts. Her main purpose is to expand the ‘city centre environment’ outwards and she hopes that this eases the pressure of the inner city. To achieve social-economical upgrading in the area outside the ring highway will requires more effort. For this to become a success the development of the ringzone has to be in an advanced stage first. The future plans of the municipality facilitate the process of gentrification partly and the local government is aware of this fact. She uses the power instrument ‘no intervention’ mainly within the area inside the ring highway, where it provides a further upgrading because of its ‘propitious’ position on the free market. In addition, it is expected that the investments in the ringzone will set the process of development in motion, although the paste of this trend in upcoming years will not be as fast as the progress of the 19th and beginning early 20th century urban city belts. The municipality desires a further social-economical upgrade of the city, though it is unclear to what extent. The local government is aware of a number of drawbacks, such as the loss of diversity. She provides counterweight by restricting a further decline of the social housing stock. The municipality deems the preservation of diversity important for the popularity of Amsterdam. To conclude, she ended up in a constant struggle with herself over stimulating or slowing down the process, however the indication of the upcoming years points towards stimulation.