Samenvatting

De huidige grote en middelgrote hogescholen in Nederland zijn vanaf het eind van de
jaren '80 ontstaan uit instellingsfusies die tot op heden - zij het in een afgezwakt
tempo - doorgaan. Lag in de gefuseerde instellingen aanvankelijk de nadruk op het
verbinden van alle afdelingen en geledingen op bestuurlijk niveau, in de loop van de
jaren '90 is in de meeste hogescholen de problematiek van de beheersorganisatie
prominent op de agenda gekomen. Ondersteunende processen werden
gecentraliseerd in centrale diensten en in veel hogescholen werd de organisatie
verplat door de oude faculteiten te ontmantelen ten gunste van nieuwe, veel kleinere
onderwijsafdelingen die bekend werden onder allerlei namen als "academies",
"schools", "instituten" of zelfs weer als "faculteiten".
Een van de ondersteunende processen waar hogescholen veel moeite mee hadden,
was het roosterproces. Menig roosterverbeterproject is de afgelopen jaren uitgevoerd
met doelstellingen die varieerden van de selectie en implementatie van een nieuw
roosterpakket voor de hele hogeschool tot het opstellen van een administratieve
organisatie voor het roosterproces en/of het centraliseren van dat proces in een
centraal roosterbureau. En hoewel deze activiteiten in het algemeen hebben geleid
tot verbeteringen, is het roosterproces ondanks al deze inspanningen voor de
meeste hogescholen een zorgenkind gebleven dat voortdurend nieuwe pijnpunten
oplevert.
Parallel aan deze organisatorische ontwikkelingen deden zich vanaf de jaren '90
onderwijskundige ontwikkelingen voor die zowel voor het onderwijs als voor de
ondersteuning consequenties hadden. In hun zoektocht naar een betere aansluiting
van het hoger beroepsonderwijs met de praktijk waarvoor wordt opgeleid, voerden de
opleidingen nieuwe onderwijsvormen in zoals probleemgestuurd onderwijs en
competentieleren. Hierdoor kwamen de traditionele onderwijsprogramma's en de
gebruikelijke groepsgrootten onder druk te staan. Om het onderwijs bovendien beter
te laten aansluiten bij de persoonlijke ontwikkeling van de studenten werden vormen
van vraaggestuurd onderwijs ingevoerd die de traditionele groepsvorming binnen het
onderwijs doorbraken. Meer dan competentieleren heeft vraaggestuurd onderwijs
impact op het roosterproces omdat de activiteiten van de studenten niet meer
groepsgewijs door de opleidingen gepland kunnen worden, maar binnen zekere
grenzen door de studenten zelf worden bepaald. In het HBO vindt momenteel die
omslag van aanbodgericht naar vraaggestuurd onderwijs plaats met grote gevolgen
voor de onderwijslogistiek.
Vooral de processen van planning en roostering spelen een sleutelrol in de
organisatie van vraaggestuurd onderwijs. Tegelijkertijd heeft deze omslag
consequenties voor de informatiehuishouding van de hogescholen, de plannings- en
roosterapplicaties en de informatiearchitectuur. De problematiek van de invoering van vraaggestuurd onderwijs wordt nog gecompliceerder, doordat veel hogescholen
hun plannings- en roosteringsprocessen voor het aanbodgerichte onderwijs nog altijd
niet op orde hebben en de overstap naar vraagsturing dus moeten maken vanuit een
instabiele procesorganisatie en een gebrekkige informatiearchitectuur. Maar in deze
situatie kunnen ook kansen worden gezien. Door de overgang op een
onderwijslogistiek voor vraaggericht onderwijs worden hogescholen opnieuw
uitgedaagd na te denken over de inrichting van hun processen en hun
informatiehuishouding en komen tevens de knelpunten van aanbodgerichte planning
en roostering in een nieuw daglicht te staan.
Bovenstaande is de achtergrond waartegen het Coördinerend Overleg Managers
Informatie Technologie in het HBO (COMIT) in het najaar van 2008 het lectoraat ICT
en Onderwijsinnovatie (LICTO) van Windesheim gevraagd heeft een
knelpuntenonderzoek te doen op de huidige procesorganisatie en
informatiehuishouding van planning en roostering bij de hogescholen. Het onderzoek
is uitgevoerd in het voorjaar van 2009 en de belangrijkste bevindingen zijn aan
COMIT gepresenteerd op zijn vergadering van 11 september 2009 in Groningen.